Wiejskie kościoły nawiązujące do form gotyckich powstawały aż do 1 połowy XVII w., gdy w miastach rozpowszechniony był już barok. Miały one na ogół mniejsze rozmiary, przeważnie nie wznoszono przy nich wieży (wstęp na chór i na strych zapewniała kolista klatka schodowa), wzorce zaś do budowy nierzadko czerpano z Pomorza lub Brandenburgii.
O kilku wczesnogotyckich kościołach wiejskich wspomniano już wyżej. Świątynię parafialną w Biezdrowie (powiat szamotulski) wzniesiono ok. 1441 r. (przebudowano ją w okresie baroku), a w Dębnie nad Wartą (powiat średzki) w latach 1444-47. Niewielki kościół z 1463 r. w Tomicach (powiat poznański) był wzorem dla innych świątyń wiejskich budowanych w pobliżu Poznania: w Chojnicy (1 połowa XVI w.), Konarzewie (przed połową XVI w., przebudowany na barokowy), Niepruszewie (ok. 1580 r.), Sobocie (ok. 1510-17), Spławiu – dziś dzielnicy Poznania (zapewne z XV w.).
Wpływy świątyń kujawskich cechuje forma zastosowana przy niewielkim kościele w Trlągu (powiat inowrocławski). Powstał on w 2 połowie XV w.
Grupa jednonawowych czy raczej salowych kościołów gotyckich powstała w okolicach Szamotuł i Pniew: w Bytyniu (1534 r.), Dusznikach (1 połowa XVI w.), Otorowie (1533 r.), Wilczynie (z 1 połowy XVI w.). Najciekawszy spośród nich, z ok. 1467 r., znajduje się w Psarskiem: ma ściany dekorowane glazurowanymi cegłami układanymi w romby i wieżę zdobioną licznymi blendami.
Wzniesiony przed 1444 r. kościół w Gosławicach (obecnie w granicach Konina) jest najoryginalniejszą chyba świątynią w regionie, choć powstał na wsi i ma niewielkie rozmiary. To jedyny w Wielkopolsce gotycki kościół o założeniu centralnym.
Do części Wielkopolski położonej w pobliżu granicy ze Śląskiem przenikały wpływy tamtejszej architektury. Widać to m.in. w kościołach w Dębowej Łęce (z XV w.) i Osowej Sieni (z XIV w.) w powiecie wschowskim czy w Zbarzewie w powiecie leszczyńskim (z 1470 r.). W Mórkowie (powiat leszczyński) w 2 połowie XVI w. wzniesiono nietypową świątynię dwunawową.
Rąbiń (powiat kościański) ma kościół późnogotycki, który rozpoczęto budować w końcu XV w. i zakończono przed 1556 r. Nieco podobny szczyt ma kościół z lat 1536-46 w Wilkowie Polskim (powiat grodziski). Wewnątrz zachowały się sklepienia gwiaździste i kilka rzeźb gotyckich. Należy wymienić też kościół w Lusowie (powiat poznański), zbudowany przed 1499 r. w formie salowej.
Kościół we Włościejewkach (powiat śremski), pochodzący z początku XVI w., jest znany z ozdobnego szczytu schodkowego od strony zachodniej.
W latach 1627-28 powstał gotycki kościół w Marcinkowicach (powiat wałecki). Z 1607 r. pochodzi późnogotycka świątynia w Rajsku (powiat kaliski), do której w latach 1917-24 dobudowano prezbiterium i transept.
Więcej:
Piotr Maluśkiewicz (red.), Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, Poznań 2008
