Styl klasycystyczny narodził się we Francji w XVII w.; jego ideą było dążenie do harmonii, symetrii i rytmu oraz stworzenia wrażenia ładu. Szerzej upowszechnił się – we wszystkich krajach Europy – w chwili, gdy zdobienie budowli barokowych (zwłaszcza w ostatniej fazie – rokoka) doprowadzono do przesady. Na zasadzie kontrastu zaczęły więc powstawać budowle o spokojnej formie i rozwiązaniach zaczerpniętych z świątyń greckich i budowli rzymskich. Wpływ na to miały też odkrycia z okresu starożytności, dokonane podczas rozpoczętych wówczas na szerszą skalę badań archeologicznych. Do klasycznych rozwiązań powrócono na zachodzie Europy w połowie XVIII w., a w Polsce po 1764 r., czyli w okresie panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Budowle świeckie
Styl klasycystyczny stosowano głównie do budowli świeckich, jednak pierwsze w Wielkopolsce realizacje w tym stylu były pracami przy obiektach sakralnych – przebudowami katedr w Poznaniu i Gnieźnie. Wiązało się to z faktem zasiadania w tym czasie na tronach biskupich przedstawicieli najwybitniejszych rodów (Łubieńskich, Młodziejowskich, Okęckich, Ostrowskich), którzy chcieli mieć w swoich katedrach rozwiązania najwyższego lotu. Prace prowadził warszawski architekt Efraim Szreger (Schröger); główną ich pozostałością jest przebudowa wież.

Budowle klasycystyczne znamy dziś przede wszystkim ze wspaniałych zespołów pałacowo-parkowych. Wielkie założenie w Rogalinie (powiat poznański), które Kazimierz Raczyński zaczął budować jeszcze jako barokowe, ostatecznie zrealizowano w nowym stylu w latach 1768-ok. 1820 (jako projektantów wymienia się Jana Fryderyka Knöbla, Dominika Merliniego i Jana Chrystiana Kamsetzera).

Inna świetna realizacja klasycystyczna powstała w Czerniejewie z fundacji Lipskich. Okazałe założenie pałacowo-parkowe, godne ze wszech miar zwiedzenia, znajduje się w Pawłowicach (powiat leszczyński), ważne również ze względu na osobę fundatora i zaangażowanych przy nim twórców. Projektantem pałacu był wybitny architekt wrocławski Karol Gotthard Langhans. Inicjatorem budowy założenia był pisarz wielki koronny Maksymilian Mielżyński (1738-99), znawca sztuki, który ufundował lub przebudował szereg kościołów w Wielkopolsce, a w Poznaniu w latach 1796-98 na narożniku Starego Rynku i ul. Wronieckiej wzniósł zaprojektowany przez Henryka Ittara pałac Mielżyńskich.

Inne klasycystyczne rezydencje wiejskie mają nieco odmienną formę – nie zbudowano przy nich galerii i oficyn. Zachowały się one w Siedlcu w powiecie poznańskim (z lat 1770-75), Objezierzu (1786-92) i Siernikach (ok. 1786-88; tę projektował J. Ch. Kamsetzer) w powiecie obornickim, Niechanowie w powiecie gnieźnieńskim (1783-84), Racocie (ok. 1780-90, proj. Dominik Merlini), Kopaszewie (1800-01) i Jarogniewicach (ok. 1770 r.) w powiecie kościańskim, Lewkowie w powiecie ostrowskim (1786-91), Pakosławiu w powiecie rawickim (po 1791 r., być może projektu K. G. Langhansa.

W tym stylu, z portykami kolumnowymi, wznoszono także mniejsze dwory: w Grochowiskach Szlacheckich w powiecie żnińskim (z końca XVIII w.), Srebrnej Górze w powiecie wągrowieckim (ok. 1799 r.), Petrykach (1 połowa XIX w.) i Żelazkowie (1796-98) w powiecie kaliskim; portyki takie dobudowano także do wcześniejszych budowli w Kołaczkowie (powiat wrze-siński) i we Lwówku. Spokojną prostokątną bryłę bez portyku ma późnoklasycystyczny pałac z lat 1804-06 w Owińskach, dzieło architektów berlińskich Karola Fryderyka Schinkla i Franciszka Catela.

Na szczególnie omówienie zasługują trzy pałace zaprojektowane przez architekta Stanisława Zawadzkiego – oryginalne w założeniu, ze wspaniałym wystrojem wnętrz (m.in. z polichromiami Antoniego i Franciszka Smuglewiczów), otoczone pięknymi parkami.
Pierwszy był pałac Gorzeńskich w Śmiełowie (powiat jarociński), wzniesiony w 1797 r. W Dobrzycy (powiat pleszewski) w latach 1798-99 przebudowano wcześniejszy pałac i nadano mu unikatowy rzut litery L (węgielnicy masońskiej), nawiązujący do faktu, że fundator – gen. Augustyn Gorzeński – był masonem.
Pałac w Lubostroniu (powiat żniński), będący rezydencją Skórzewskich, ukończono w 1800 r. Budowla jest częściowo wzorowana na Villa Rotonda słynnego włoskiego architekta Andrea Palladia.
Specyficzny charakter posiada wzniesiony w czasach schyłku klasycyzmu pałac z lat 1822-24 w Antoninie.

W większości powstałych wówczas pałaców i dworów znajdują się (w różnym niestety stopniu zachowania) stylowe elementy wystroju wnętrz. O Pawłowicach wspomniano już wyżej; dekoracje sztukatorskie sufitów (m.in. rozety) i ścian obejrzeć można również np. w Racocie, Siernikach czy Turwi.