Budowle publiczne
Okres klasycyzmu wywarł również wpływ na poprawę wizerunku miast, które po upadku gospodarczym w epoce saskiej i zniszczeniach spowodowanych przemarszami wojsk różnych państw znalazły się w bardzo złym stanie. Szczególnie zasłużyła się na tym polu Komisja Dobrego Porządku, działająca w Wielkopolsce w latach 1778-86 pod kierunkiem Kazimierza Raczyńskiego. Symbolem jej dokonań jest Odwach w Poznaniu na Starym Rynku – wybudowany w latach 1783-87 według projektu J. Ch. Kamsetzera – niezbyt duży stylowy pawilon z kolumnową wnęką od frontu i rzeźbami z piaskowca na attyce, przeznaczony na siedzibę straży miejskiej, a potem policji.
Z tego czasu (lata 1781-83) pochodzą także górna część i zwieńczenie wieży poznańskiego ratusza (proj. A. Höhne) oraz dawna siedziba starosty generalnego Wielkopolski (tzw. budynek Raczyńskiego, później mieszczący archiwum, dziś Muzeum Sztuk Użytkowych) w zamku na Górze Przemysła.
Klasycyzm zaowocował też szeregiem stylowych budowli powstałych po 1815 r. w miastach wschodniej Wielkopolski – na terenie Królestwa Polskiego (Kongresówki). W tej części regionu, która znalazła się w zaborze rosyjskim, budynki urzędowe wznoszono w formach architektonicznych stosowanych u nas wcześniej tylko w siedzibach szlacheckich. Do dziś zachowały się klasycystyczne ratusze w Dąbiu (z bocznymi pawilonami), Kłodawie, Kole (ze starszej budowli pozostała gotycka wieża), Koninie, Przedczu. We wschodniej Wielkopolsce znajduje się znacznie mniej budowli sakralnych wzniesionych w tym stylu: kościół katolicki w Goliszewie w powiecie kaliskim (1825-37) oraz świątynie ewangelickie w Sompolnie (1839-40) i Żychlinie w powiecie konińskim (1821-22).
Szczególne miejsce wśród opisywanych budowli klasycystycznych zajmują obiekty zbudowane według projektów dwóch architektów, którzy kolejno pełnili funkcje „budowniczego województwa kaliskiego” – Sylwestra Szpilowskiego (1790-1832) i Franciszka Reinsteina (1792-1853). Sylwester był synem Hilarego (pracującego w Warszawie, który również był znakomitym twórcą, m.in. architektem kościoła z lat 1807-09 w Dąbiu nad Nerem). Do dziś zachowały się w Kaliszu wzniesione w latach 1819-26: gmach Komisji Wojewódzkiej (przebudowany z części dawnego kolegium jezuickiego, obecnie delegatura Urzędu Wojewódzkiego), Trybunał (do dziś służy sądownictwu, teraz jako siedziba Sądu Okręgowego), Szkoła Wojewódzka (obecnie Liceum Ogólnokształcące im. A. Asnyka), Rogatka Wrocławska (z czterech budyneczków postawionych na skrajach miasta istnieje tylko ta jedna), dzwonnica przy bazylice Wniebowzięcia NMP; klasycystyczną dekorację ma też most Kamienny na Prośnie.
Sztuka
Z okresu klasycyzmu pozostało także wiele pięknych rzeźb i obrazów. Przechowywane są one dziś przede wszystkim w muzeach. Powyżej wspomniano już o klasycystycznym wystroju niektórych pałaców i kościołów. Malarstwo tego okresu to przede wszystkim dzieła braci Antoniego i Franciszka Smuglewiczów (pochodzących z Litwy, ale pracujących również w Wielkopolsce). Spod ich pędzla wyszły m.in. malowidła zachowane w pałacach w Dobrzycy, Gułtowach, Lewkowie, Lubostroniu i Śmiełowie. Autorstwa Antoniego Smuglewicza jest zapewne polichromia w krużganku kościoła pokarmelickiego w Kcyni, dzieła Franciszka można oglądać w kościołach w Trzemesznie (odtworzone po zniszczeniach wojennych) i Osiecznej. Część polichromii w pałacu w Dobrzycy wykonał warszawski malarz Jan Bogumił Plersch.
Więcej:
Maria Strzałko (oprac.), Klasycyzm w Wielkopolsce – dwory i pałace, Poznań 2008