Trzemeszno - miasto w powiecie gnieźnieńskim zapisało się w znaczący sposób w historii wielkopolskiej edukacji na przełomie XVIII i XIX w. dzięki postaci opata Michała Kosmowskiego. Dla upamiętnienia jego niezwykłych zasług mieszkańcy nadali jego imię obszernemu placowi w zachodniej części miasta. To za jego rządów nastąpił znaczny rozwój przestrzenny Trzemeszna. Urodzony w pobliskim Słowikowie Michał Kosmowski (1725-1804), herbu Kościesza, przez długie lata był członkiem zgromadzenia kanoników regularnych i lateraneńskich św. Augustyna w Trzemesznie. Tu piastował od 1762 r. funkcję opata, a od 1791 r. był biskupem sufraganem gnieźnieńskim.
Spośród jego dokonań na rzecz miasta (m.in. przebudowa bazyliki Wniebowzięcia NMP, budowa szpitala św. Łazarza, browaru, młynów wodnych, budynków gospodarczych i mieszkalnych) na szczególne uznanie zasługuje ufundowanie w 1773 r. Kolegium Trzemeszeńskiego z alumnatem, czyli gimnazjum dla 12 alumnów duchownych, oraz szkoły publicznej.
Utworzył je, gdyż ubolewał nad niskim stanem oświaty i upadkiem szkolnictwa polskiego, pragnąc zarazem zdolnej, a niezamożnej młodzieży umożliwić kształcenie. W latach 1773-75 w pobliżu bazyliki wzniesiono niewielkie, trójskrzydłowe zabudowania Kolegium Trzemeszeńskiego, którego działalność miała być wzorowana na słynnym Collegium Nobilium Stanisława Konarskiego w Warszawie.
Zabudowania te przetrwały do dzisiaj, a na bramie frontowej widnieje marmurowa tablica z podobizną króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i jego monogramem, Oko Opatrzności, herby Polski i Litwy, herb króla Ciołek oraz łaciński napis erekcyjny: Stanisław August król, nauk wspaniały odnowiciel, za którego panowania kolegium dźwignięte w pomyślnym roku 1773, ukończone w 1775, niech przetrwa i uwieczni się.
Fundację opata Kosmowskiego zatwierdził w 1775 r. sejm, w stosownym dokumencie stwierdzając: Zapatrując się na chwalebne i pożyteczne Kościołowi i Ojczyźnie dzieło, przez W. Michała Kosmowskiego, Opata Klaustralnego Trzemeszeńskiego, dla edukacyi dwunastu z szlachetney młodzi narodowej alumnów z konwiktem i szkołami w mieście Trzemesznie, przy opactwie i kościele nowo ustanowione i dochodem przyzwoitem opatrzone, pomienioną fundacyę mocą Sejmu tego zupełnie zatwierdzamy.
Fundację zatwierdził także papież Klemens XIV. Uroczyste otwarcie kolegium nastąpiło 4 V 1776 r., a z pierwszych nauczycieli można wymienić m.in. księży Kajetana Grochowickiego, Antoniego Poniatowskiego i Józefa Raczyńskiego. Była to bezpłatna szkoła średnia, przeznaczona nie tylko dla młodzieży szlacheckiej. Michał Kosmowski ufundował również kilka stypendiów. Statut uczelni i alumnatu, a także regulamin życia szkolnego i internatu świadczą o znajomości spraw wychowawczych oraz o zmyśle organizacyjnym fundatora.
Kolegium Trzemeszeńskie w pierwotnej formie działało do śmierci fundatora, tj. do 1804 r. Spośród jego pierwszych absolwentów należy wymienić Jędrzeja Śniadeckiego, późniejszego profesora Uniwersytetu Wileńskiego. Mimo różnych przeciwności szkoła kontynuowała swą działalność przez cały wiek XIX, będąc – obok Poznania i Ostrowa Wielkopolskiego – jedną z trzech katolickich szkół średnich na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
W latach 1855-59 wzniesiono nowy budynek szkoły. W XIX w. szkołę ukończyło wielu wybitnych ludzi, m.in. Stefan Garczyński, Marian Langiewicz, Hipolit Cegielski, Jędrzej Moraczewski, Józef Chociszewski, Klemens Tomczek, Florian Stablewski. Wielu uczniów trzemeszeńskiej szkoły zapisało piękne karty w historii walk o polskość w czasach zaborów.
Wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości nastały pomyślne czasy dla szkoły. W 1932 r. Państwowe Gimnazjum i Liceum w Trzemesznie otrzymało imię Michała Kosmowskiego. Obecnie piękną, ponad 200-letnią tradycję Alma Mater Tremesnensis kontynuuje Zespół Szkół – Liceum im. M. Kosmowskiego i Gimnazjum.
