| 20-23 VIII 1794 | Wybuch Insurekcji Kościuszkowskiej w Wielkopolsce; podpisanie w Rąbiniu k. Kościana aktu o przystąpieniu do powstania. |
|---|---|
| 14 IX 1794 | Wymarsz (z rozkazu Tadeusza Kościuszki) korpusu gen. Jana Henryka Dąbrowskiego z Warszawy do Wielkopolski, celem wsparcia Insurekcji. |
| 23 IX 1794 | Przystąpienie w Słupcy (23 IX) wszystkich oddziałów wielkopolskich do korpusu Dąbrowskiego i marsz na Bydgoszcz. |
| 29 IX - 2 X 1794 | Zwycięska bitwa pod Łabiszynem i Bydgoszczą. |
| 10 X 1794 | Po klęsce Kościuszki pod Maciejowicami wojska Dąbrowskiego otrzymują rozkaz wycofania się z Wielkopolski w kierunku Warszawy. |
| 1802 | Utworzone zostaje Międzyrzeckie Towarzystwo Ekonomiczne, propagujące wśród ludności polskiej zaboru pruskiego postęp techniczny w rolnictwie. |
| 23 X 1805 | Car Rosji Aleksander I przybywa do Poznania. |
| 6 XI 1806 | Triumfalny wjazd gen. Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego do Poznania rozpoczyna zwycięskie powstanie 1806. |
| 8 XI 1806 | W Poznaniu ukazuje się polskojęzyczna „Gazeta Poznańska” i niemieckojęzyczny „Posener Zeitung”. |
| 9 XI 1806 | Wybuch powstania w Kaliskiem. |
| 27 XI 1806 | Cesarz Francji Napoleon przybywa po raz pierwszy do Poznania (później gości w 1807 i dwukrotnie w 1812). |
| 7 VII 1807 | Na mocy układu w Tylży, zawartego przez Napoleona z carem Aleksandrem I, utworzone zostaje Księstwo Warszawskie; w jego skład wchodzi Wielkopolska. |
| 14 XI 1807 | Do Poznania przybywa król saski i wielki książę warszawski – Fryderyk August. |
| 16 IV 1809 | Z chwilą rozpoczęcia wojny polsko-austriackiej wybucha kolejne zwycięskie Powstanie Wielkopolskie. |
| 17 II 1813 | Przybył do Kalisza car Rosji Aleksander I z wojskiem, feldmarszałkami, generałami, posłami różnych państw i dyplomatami. Wkrótce przybył także król pruski Fryderyk Wilhelm III. Kaliski zjazd monarchów, przeprowadzone wówczas rozmowy oraz zawarte porozumienia i traktaty między Prusami i Rosją zadecydowały o losach kampanii przeciwko Napoleonowi oraz przyszłym porządku w Europie. Car przebywał w Kaliszu sześć tygodni. Ponownie gościł tu 10 XI. |
| 3 V 1815 | W wyniku ustaleń kongresu wiedeńskiego Wielkopolska zostaje podzielona między Prusy (część zachodnia i północna z Poznaniem, Gnieznem, Lesznem, wchodząca w skład utworzonego Wielkiego Księstwa Poznańskiego) i Rosję (część wschodnia z Kaliszem, wchodząca w skład Królestwa Polskiego). Namiestnikiem Wielkiego Księstwa Poznańskiego zostaje Antoni Radziwiłł. |
| 21 VI 1815 | W Poznaniu zaczyna ukazywać się „Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego”. |
| 1816 |
Władze Królestwa Polskiego wydały zarządzenie o możliwości osiedlania się w granicach państwa cudzoziemskich rzemieślników i fabrykantów, którym przyznawano wiele przywilejów i daleko idące korzyści materialne. Do Kalisza przybywa pierwszych 15 tkaczy, emigrantów z Wielkiego Księstwa Poznańskiego. |
| 1817 |
W Kaliszu powstaje pierwsza manufaktura braci Repphanów, sukienników przybyłych z Międzychodu. Dzięki poparciu władz wojewódzkich i udzielanym dużym pożyczkom, manufaktura ta stała się według Stanisława Staszica jedną z pierwszych w kraju, gdyż posiada najnowsze maszyny i najlepiej w Królestwie urządzony folusz. Zatrudniała ona 862 robotników i produkowała sukno na rynek krajowy i na eksport. W Kaliszu powstają Izba Rzemieślnicza i Izba Handlowa, doradzające Komisji Wojewódzkiej. Wkrótce województwo kaliskie zajmuje pod względem uprzemysłowienia drugie miejsce w Królestwie po województwie mazowieckim. |
| 1818 | Car Aleksander I ustanawia specjalny fundusz budowlany dla Kalisza; w ciągu lat 1817-26 miasto otrzymuje ogromną, jak na te czasy, pomoc materialną w wysokości 1 118 250 złp. Dzięki prowadzonym pracom nad upiększeniem miasta, pod nadzorem Sylwestra Szpilowskiego i Franciszka Reinsteina, wkrótce Kalisz nazywany jest „małą Warszawą”. |
| 16 VII 1821 | Mocą bulli papieża Piusa VII biskupstwo poznańskie zostaje podniesione do godności arcybiskupstwa i połączone z metropolią gnieźnieńską. Część wschodnia Wielkopolski włączona zostaje do diecezji włocławskiej. |
| 8 IV 1823 | Początek reformy uwłaszczeniowej w Wielkim Księstwie Poznańskim. |
| 1827 | Fryderyk Chopin gości po raz pierwszy u Antoniego Radziwiłła w Antoninie (powiat ostrowski). W 1828 przebywa w Poznaniu (1-2 X), a jesienią 1829 ponownie w Antoninie. |
| VI 1828 | Rozpoczęcie budowy fortecy w Poznaniu – Fortu Winiary (nazwanego później cytadelą), jednej z największych budowli militarnych XIX w. w Europie. |
| 20 VI 1828 | Ukazuje się w Poznaniu pierwszy z pięciu tomów Poezji Adama Mickiewicza (ostatni, piąty tom wydrukowano w VIII 1829). |
| 19 V 1829 | W poznańskim Teatrze Miejskim koncertuje genialny skrzypek włoski Niccolo Paganini. |
| 29 XI 1830 | Wybuch Powstania Listopadowego w Królestwie Polskim. |
| 3 XII 1830 | Spontaniczne wyzwolenie się Kalisza i utworzenie władz polskich. |
| 5 XII 1830 | W Kaliszu ukazał się pierwszy numer „Dziennika Wielkopolskiego”, czasopisma wydawanego przez cały czas trwania Powstania Listopadowego. |
| 1831 | Pomoc Wielkopolan dla rodaków walczących za kordonem granicznym; udział w walkach ok. 3000 Wielkopolan, m.in. gen. Dezyderego Chłapowskiego, gen. Franciszka Dzierżykraja-Morawskiego, gen. Ignacego Prądzyńskiego. |
| VIII 1831 - III 1832 | Adam Mickiewicz gości w Wielkopolsce. |
| 1834 | W Lesznie zaczyna ukazywać się tygodnik „Przyjaciel Ludu”, ilustrowany magazyn propagujący historię i kulturę polską. |
| 1835 | W Gostyniu powstaje tzw. Kasyno Gostyńskie , stowarzyszenie którego celem jest rozwijanie gospodarki, oświaty i kultury w regionie. |
| 11-22 IX 1835 | Car Mikołaj I – któremu towarzyszyli wielcy książęta rosyjscy Konstanty i Michał oraz wielka księżniczka Olga – spotkali się w Kaliszu z reprezentantami króla Fryderyka Wilhelma III, reprezentowanego przez następcę tronu – Fryderyka Wilhelma IV oraz książęta: Karola, Augusta, Fryderyka i Alberta (przyszłego męża królowej angielskiej Wiktorii), Wilhelma z małżonką (późniejszego cesarza Wilhelma I). Towarzyszyli im m.in. arcyksiążęta austriaccy Karol i Jan. |
| 1838 | Karol Marcinkowski i 18 innych udziałowców zakładają w Poznaniu Spółkę „Bazar Poznański”. |
| 19 VI 1841 | Z inicjatywy Karola Marcinkowskiego powstaje w Poznaniu Towarzystwo Naukowej Pomocy, którego celem jest gromadzenie funduszy na kształcenie zdolnej, lecz ubogiej młodzieży. |
| 8 XII 1841 | Uroczyste otwarcie „Bazaru” w Poznaniu, ośrodka życia politycznego oraz siedziby kilku polskich sklepów. |
| 21-28 II 1843 | W Poznaniu występuje z koncertami (w sali „Bazaru” i w Teatrze Miejskim) słynny kompozytor i pianista węgierski Franciszek Liszt. |
| 19 IX 1843 | Przejazd przez Poznań cara Rosji Mikołaja I. Incydent z przypadkowym wystrzałem z broni palnej na Chwaliszewie Rosjanie próbują wykorzystać jako próbę zamachu na cara. |
| 1843-45 | W Wierzenicy k. Poznania sześciokrotnie gości u Augusta Cieszkowskiego jeden z trzech wieszczów narodowych – Zygmunt Krasiński. |
| 14 II 1846 | Przygotowania do kolejnego powstania narodowego, przerwane aresztowaniami dokonanymi przez policję pruską. |
| 3-4 III 1846 | Nieudana próba uwolnienia przez grupę spiskowców więźniów z cytadeli poznańskiej (starcie zbrojne przy moście Chwaliszewskim). |
| 1 II 1847 | Publiczna egzekucja emisariusza Antoniego Babińskiego na pl. Działowym w Poznaniu. |
| 2 VIII 1847 | W Berlinie rozpoczyna się proces spiskowców wielkopolskich, przygotowujących powstanie narodowe w 1846; rok później skazanych obejmuje amnestia. |
| 20 III 1848 | W Poznaniu powstaje Komitet Narodowy Polski przygotowujący kolejne powstania zbrojne, określane mianem wielkopolskiej „Wiosny Ludów ”. |
| 10 IV 1848 | Ludwik Mierosławski obwołany we Wrześni wodzem naczelnym. |
| 11 IV 1848 | Podpisanie w Jarosławcu (powiat średzki) konwencji z władzami pruskimi o ograniczeniu liczebności wojsk polskich i skoncentrowanie ich w obozach powstańczych we Wrześni, Książu, Pleszewie i Miłosławiu. |
| 11 IV 1848 | Przybywa z Paryża do Poznania Juliusz Słowacki (gości do 7 V). |
| 29 IV 1848 | Przegrana bitwa pod Książem. |
| 30 IV 1848 | Zwycięstwo w Miłosławiu. |
| 2 V 1848 | Zwycięstwo pod Sokołowem k. Wrześni. |
| 9 V 1848 | Podpisanie aktu kapitulacji w Bardzie k. Wrześni – upadek powstania. |
| 2 VIII 1848 | Uruchomienie pierwszej w Wielkopolsce linii kolejowej , łączącej Poznań ze Stargardem Szczecińskim. |
| XI 1850 | Pierwszy występ słynnego skrzypka Henryka Wieniawskiego w Kaliszu. |
| 21-23 IV, 26-29 VI, 2-4 VII 1854 | Koncerty Henryka Wieniawskiego w Poznaniu. W Poznaniu artysta wystąpił także w 1857 i 1878. |
| 2 II 1855 | Zakup przez Hipolita Cegielskiego posesji przy ul. Koziej (początki firmy H. Cegielski). |
| 12 I 1857 | Powstanie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. |
| 7 V 1859 | Odsłonięcie w Poznaniu przy kościele św. Marcina pierwszego na ziemiach polskich pomnika Adama Mickiewicza (dłuta Władysława Oleszczyńskiego). |
| 22 I 1863 | Wybuch powstania styczniowego w Królestwie Polskim. |
| III 1863 | W pierwszych dniach marca powstaje w Poznaniu komitet organizujący pomoc dla powstania, zwany Komitetem Działyńskiego, od nazwiska jego przewodniczącego Jana Działyńskiego z Kórnika. |
| 29 IV 1863 | Zwycięska bitwa oddziału Edmunda Taczanowskiego pod Pyzdrami. |
| 1863 |
Kolejne bitwy w okolicach Konina, m.in. pod Dobrosołowem (2 III), Olszakiem (22 III; obecnie Pątnów), Brdowem (29 IV), Ignacewem (8 V). Władze carskie wprowadzają uwłaszczenie chłopów na terenie Królestwa Polskiego. |
| 22 IV 1866 | W Dolsku powstaje pierwsze kółko rolnicze w Wielkopolsce. |
| 1870 | W Żabikowie k. Poznania August Cieszkowski zakłada Wyższą Szkołę Rolniczą im. Haliny, do której tradycji nawiązuje poznańska Akademia Rolnicza. |
| 1871 | W Poznaniu jeden ze stałych bywalców restauracji znajdującej się przy dworcu Stargardzko-Poznańskiej Kolei Żelaznej, usytuowanym wówczas na Jeżycach, otrzymuje od kolegów w dniu swych urodzin prezent, na który składały się zwierzęta: świnia, baran, kot, koza, królik, gęś, kaczka, kura, paw, wiewiórka, tresowany niedźwiedź i małpa. Jubilat zostawił je w ogrodzie restauracyjnym, który w 1875 zamieniono w ogród zoologiczny. |
| 1872-95 | Modernizacja twierdzy poznańskiej – budowa pierścienia 18 fortów wokół miasta. |
| 8 II 1873 | Na scenie Teatru Miejskiego w Poznaniu wielkopolska prapremiera opery Halka Stanisława Moniuszki. Jej manuskrypt przechowywany jest w zbiorach Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. |
| 3 II 1874 | Aresztowanie w Poznaniu arcybiskupa gnieźnieńsko-poznańskiego Mieczysława Ledóchowskiego za działalność patriotyczną. Sąd skazuje arcybiskupa na dwa lata więzienia, duchowny później wyjeżdża do Watykanu. |
| 24 II 1874 |
Powstaje Towarzystwo Akcyjne Ogród Zoologiczny (umowna data powstania zoo w Poznaniu). |
| 1874 | Decyzja sejmu pruskiego o wprowadzeniu na terenie Wielkopolski w administracji i sądownictwie języka niemieckiego jako języka urzędowego. |
| 21 VI 1875 | Otwarcie Teatru Polskiego w Poznaniu, zbudowanego ze składek społeczeństwa polskiego. |
| 1878 | Powstanie w Kaliszu fabryki fortepianów Fibigera (obecna „Calisia”). |
| 1879 | Z inicjatywy Wojciecha Kętrzyńskiego powstaje w Poznaniu Komitet Niesienia Pomocy Mazurom, przekształcony później w Centralny Komitet dla Mazur, Śląska i Pomorza. |
| 11 X 1879 | Powstanie Towarzystwa Czytelni Ludowych w Poznaniu. |
| 14-17 IV 1880 | Pierwsza wizyta Henryka Sienkiewicza w Wielkopolsce. W sali poznańskiego „Bazaru” pisarz czyta swą nowelę Za chlebem. |
| 1883 | Likwidacja nauki religii w języku polskim w szkołach średnich i powszechnych. |
| 26 IV 1886 | Władze pruskie ogłaszają ustawę powołującą Komisję Kolonializacyjną . Jej zadaniem jest wykupywanie ziemi z rąk polskich i sprzedawanie Niemcom po cenach preferencyjnych. |
| 1887 | Wprowadzenie w szkołach ludowych i publicznych obowiązku nauczania wyłącznie w języku niemieckim. |
| 1894 | 28 IX Powołanie antypolskiego Niemieckiego Związku Obrony Kresów Wschodnich, popularnie zwanego Hakatą. |
| 16 IX 1899 | Odsłonięcie w Miłosławiu (z udziałem Henryka Sienkiewicza) pierwszego w Polsce pomnika Juliusza Słowackiego. |
| 24 VII 1900 | Otwarcie nowego teatru w Kaliszu, zbudowanego w miejscu pierwszego, drewnianego z 1829. |
| 9 VIII 1900 | Rozporządzenie pruskiego ministerstwa o zakazie nauczania religii w języku polskim w szkołach powszechnych. |
| 1901 | We Wrześni w katolickiej szkole ludowej 1 IV rozpoczyna się strajk szkolny, będący wyrazem protestu przeciwko zakazowi nauczania religii w języku polskim; do burzliwych zajść i bicia protestujących uczniów dochodzi w dniu 20 V. |
| 24 VI 1906 | W Miłosławiu dzieci odmawiają nauki religii w języku niemieckim. Strajki szkolne błyskawicznie ogarniają całą Wielkopolskę oraz Pomorze i trwają do 1907. |
| 1907 | Urodzony w Strzelnie (obecnie powiat mogileński) Albert Abraham Michelson (1852-1931), amerykański fizyk, profesor uniwersytetu w Chicago, za osiągnięcia w badaniach nad rozprzestrzenianiem się światła otrzymuje Nagrodę Nobla. |
| 21 VIII 1910 | Otwarcie pruskiego zamku cesarskiego w Poznaniu, świadectwa trwałości niemieckiego panowania na terenie Wielkopolski. |
| 1914 | Wybuch I wojny światowej (28 VII); Kalisz zajmują Prusacy (7/8 VIII), barbarzyńskie zniszczenie miasta przez wojsko niemieckie. |
| 1917 | W Szczypiornie pod Kaliszem urządzono obóz dla legionistów I Brygady Józefa Piłsudskiego, internowanych z powodu odmowy złożenia przysięgi na wierność Niemcom. |
| 15 II 1918 | W Poznaniu powstaje Polska Organizacja Wojskowa zaboru pruskiego. |
| 3-5 XII 1918 | Obrady Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu z udziałem delegatów z Poznańskiego, Pomorza i Śląska; potwierdzenie władzy Naczelnej Rady Ludowej jako polskiej reprezentacji w terenie; Sejm wyraża żądanie przyłączenia ziem zaboru pruskiego do państwa polskiego. |
| 26 XII 1918 | Do Poznania przybywa wraz z wojskową misją angielską Ignacy Jan Paderewski. |
| 27 XII 1918 | W godzinach popołudniowych rozpoczynają się walki z wojskiem niemieckim, zapoczątkowujące Powstanie Wielkopolskie . |
