W przenoszeniu wzorców kulturowych z rozwiniętych krajów średniowiecznej Europy do Polski, a zarazem w tworzeniu własnej kultury, ważną rolę odegrało duchowieństwo, a zwłaszcza zgromadzenia zakonne – benedyktyni, norbertanie i cystersi.

Pierwszymi zakonnikami, którzy przybyli do Wielkopolski, byli benedyktyni z pustelni Pereum k. Rawenny we Włoszech, którzy w 1002 r. założyli erem w pobliżu Międzyrzecza i tam w rok później ponieśli śmierć męczeńską. W 2 połowie XI w. powstały dwa nowe opactwa benedyktyńskie – w Mogilnie (1065 r.) i Lubiniu w powiecie kościańskim (lata 1070-75). Przybyli mnisi dali się poznać nie tylko jako duszpasterze, lecz przede wszystkim jako krzewiciele kultury i szkolnictwa oraz propagatorzy rozwoju rolnictwa. Dzięki znajomości pisma byli intelektualną elitą i zajmowali miejsce w administracji państwowej oraz dyplomacji.

Od połowy XII w. dzieło benedyktyńskie kontynuowali cystersi – zgromadzenie, którego zadaniem miała być przede wszystkim odnowa surowych zasad życia klasztornego. Pierwsze opactwo cysterskie powstało w latach 1143-53 w Łeknie (obecnie powiat wągrowiecki), drugie w 1175 r. w Lądzie (powiat słupecki), a kolejne w XIII w. m.in. w Gościkowie-Paradyżu w powiecie świebodzińskim (1230-36) i Obrze w powiecie wolsztyńskim (1231-38).

Dewiza cysterska brzmiała: módl się i pracuj (ora et labora), prócz modlitwy bowiem zakonnicy czas swój poświęcali pracy, żyjąc zarazem w ubóstwie. Podstawą ich bytowania było rolnictwo oraz rzemiosło i sztuka budowlana. Cystersi uznawani są za prekursorów nowoczesnego rolnictwa, gdyż to właśnie oni wprowadzili trójpolówkę i na szerszą skalę stosowali żelazny pług koleśny. Wszystkie nowości przekazywali ludności gospodarującej w pobliżu klasztorów, czym przyczyniali się do szybkiego podnoszenia poziomu cywilizacyjnego okolicy.

Mniej więcej w tym samym okresie przybyli do Wielkopolski norbertanie i norbertanki. Pierwsi norbertanie osiedlili się w latach 1126-39 w Kościelnej Wsi k. Kalisza (opactwo św. Wawrzyńca). Z czasem przy klasztorze tym powstało także zgromadzenie sióstr norbertanek. Zgromadzenia te, prócz działalności duszpasterskiej, zajmowały się przede wszystkim prowadzeniem szpitali i hospicjów.

Więcej o śladach działalności cystersów w okolicach Wągrowca.