Wśród znakomitych rodów wielkopolskich ważną rolę odgrywali Leszczyńscy, dla których okres największej świetności przypadł na wieki XVII i XVIII. Jak wskazuje nazwisko, byli właścicielami Leszna. Na początku XVI w. wyodrębniły się dwie linie Leszczyńskich: zamożniejsza, z siedzibami w Gołuchowie i Baranowie Sandomierskim, oraz mniej zamożna, dziedzicząca majątki w okolicach Leszna.
Wielkopolskim protoplastą rodu był Rafał Leszczyński (zm. ok. 1467 r.) herbu Wieniawa, syn Stefana z Karmina (powiat kościański), kasztelan przemęcki. Jego syn Rafał (zm. 1501 r.), marszałek nadworny koronny, przebywał w najbliższym otoczeniu Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta, wielokrotnie posłując z polecenia obydwu monarchów.
Jego bratanek, także Rafał (zm. 1527 r.), kasztelan lędzki, a następnie sekretarz i poseł Zygmunta Starego, pod koniec życia został biskupem przemyskim, a później płockim. Przedstawiciel kolejnego pokolenia Wacław Leszczyński (ok. 1576-1628) osiągnął godność starosty generalnego Wielkopolski, jego syn Andrzej (ok. 1608-58) był kanclerzem wielkim koronnym, od 1640 r. biskupem kamienieckim, a w latach 1653-58 arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem.
Jego następcą na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie w latach 1659-66 został krewniak Wacław (1605-66), wcześniej referendarz koronny i biskup warmiński. Do najbogatszych reprezentantów całego rodu należał Rafał Leszczyński (1526/27-92), wojewoda brzeski i kasztelan śremski, właściciel Gołuchowa.
Należy w tym miejscu nadmienić, że ten gorliwy obrońca innowierców w 1569 r. zakupił od Stanisława Górki dobra w rejonie Baranowa Sandomierskiego, a zbudowany tam zamek był do 1677 r. siedzibą jednej z linii rodu Leszczyńskich. Było jeszcze kilku znamienitych członków tej rodziny o imieniu Rafał; znano ich m.in. jako aktywnych działaczy reformacyjnych i protestanckich.
Nie wszyscy byli jednak stronnikami innowierców; wystarczy w tym miejscu wymienić innych Leszczyńskich, sprawujących funkcje w Kościele katolickim, m.in. biskupa chełmińskiego Jana (zm. 1657 r.) czy biskupa łuckiego Bogusława (ok. 1645-91).
Najsłynniejszym przedstawicielem rodu był jednak Stanisław Leszczyński (1677-1766), wojewoda poznański, król Polski w latach 1704-09 i 1733-36. Jego córka Maria w 1725 r. została królową Francji.
