STRZELNO

Miasto w województwie kujawsko-pomorskim, położone na terenie tzw. Białych Kujaw (zwanych też Kujawami Garbatymi – od wydmowych pagórków piaszczystych ciągnących się na południu).  Ze Strzelnem wiążą się legendy o św. Wojciechu, który miał tędy przejeżdżać na wyprawę misyjną do kraju Prusów. Ważny punkt na trasie Szlaku Piastowskiego.

Historia

Początki Strzelna nie są jednoznacznie określone. Być może w poł. XII w. stanowiło ono własność klasztoru w Trzemesznie. W 2. poł. XII w. przybyły tu norbertanki z klasztoru w Kościelnej Wsi koło Kalisza. Stało się to prawdopodobnie za sprawą Piotra Wszeborowica, wojewody kujawskiego. Fakt nadania Strzelna zakonnicom potwierdza bulla papieża Celestyna II z 1193 r., którym to dokumentem papież wziął klasztor strzeliński pod opiekę Stolicy Apostolskiej.
W późniejszych latach osada przyklasztorna stopniowo się rozwijała. Dokument z 1212 r. wspomina o tygodniowym targu odbywającym się w Strzelnie z nadania księcia Konrada Mazowieckiego. W 1231 r. Strzelno otrzymało pewne przywileje, wskazujące na jego miejski charakter; pełne prawa miejskie nadane zostały w 1356 r. W następnych dziesięcioleciach miasto odwiedzali książęta i królowie; Władysław Jagiełło przebywał w Strzelnie siedem razy. Podstawę rozwoju miasta stanowiły rzemiosło i handel, a także klasztor przysparzający mu splendoru i ściągający pątników. Miasto położone było przy ruchliwych szlakach handlowych z Poznania do Torunia i dalej na Litwę oraz z Kalisza do Gdańska.
Do końca XVIII w., do czasu zajęcia przez Prusy, Strzelno stanowiło własność zakonu norbertanek. W 1837 r. klasztor został zlikwidowany, a kościoły przeszły pod władzę biskupią. W czasie Wiosny Ludów, w 1848 r., przez tydzień miasto znajdowało się w rękach powstańców. W 1863 r. w budynkach poklasztornych Emilia Sczaniecka założyła szpital dla powstańców walczących w Powstaniu Styczniowym za niedaleką granicą zaboru rosyjskiego. W latach 1887–1932 miasto było stolicą powiatu, później weszło w skład powiatu mogileńskiego. Wolność odzyskało 2 stycznia 1919 r. w Powstaniu Wielkopolskim.
Obecnie Strzelno jest niedużym ośrodkiem handlowo-usługowym. Działają tu m.in. elewator zbożowy oraz zamrażalnia owoców i warzyw.

Warto zobaczyć

Przy ul. Kolejowej– wylotowej w kierunku Poznania – po lewej wznosi się betonowy pomnik, postawiony w 1974 r. ku czci ofiar II wojny światowej. Po prawej stary cmentarz strzeliński, założony w 1829 r. Są na nim groby zasłużonych mieszkańców Strzelna, powstańców wielkopolskich i ofiar hitleryzmu.
Przy Rynku część domów pochodzi z końca XIX i pocz. XX w. i ma skromne cechy secesyjne. Na ścianie narożnikowego budynku przy Rynku i ul. Świętego Ducha tablica ufundowana w 1963 r. przez Polskie Towarzystwo Fizyczne, poświęcona pamięci Alberta Abrahama Michelsona (1852–1931), wybitnego fizyka amerykańskiego, urodzonego w Strzelnie, który zajmował się zjawiskami rozprzestrzeniania światła (jego badania były jednym z punktów wyjścia teorii względności; w 1907 r. otrzymał Nagrodę Nobla).
Ciekawym budynkiem zbudowanym w formach eklektycznych jest dom nr 18 z końca XIX w. Zdobi go postać legendarnego, okrutnego zbója o nazwisku Małachowski. Za niecne uczynki ścięto go na Rynku w Strzelnie.
Na wschód od Rynku, na Wzgórzu św. Wojciecha znajduje się zespół zabytkowych budowli, jedna z większych atrakcji Szlaku Piastowskiego. Ciekawe formy architektoniczne, dobry stan budowli, liczne romańskie detale – m.in. słynne kolumny strzelińskie i tympanony – decydują o dużej wartości tych zabytków. Kościoły: św. Prokopa i św. Trójcy są przedmiotem licznych prac badawczych i analiz naukowych. Od 1947 r. do ostatnich lat odkryto w nich wiele cennych romańskich elementów, które zostały odpowiednio wyeksponowane.

Więcej:
Słowiński Antoni, Strzelno. Przewodnik, Strzelno 2001.
Świechowski Zygmunt, Strzelno romańskie, Poznań 1998.
www.strzelno.pl