Potocznie mieszkańcy Poznania za zamek uważają siedzibę cesarską przy ul. Św. Marcin, której budowę zakończono w 1910 r. Właściwym zamkiem poznańskim, o piastowskiej tradycji, jest skromna dziś budowla na Górze Zamkowej. Fortalicja ta powstała w miejscu gródka strażniczego w latach 1274-88 (wkrótce po lokacji miasta), za rządów księcia Przemysła II.

Ówczesnym zwyczajem dominującym akcentem w sylwetce zamku była wieża, poza tym szczyt wzgórza otaczano murem obronnym. Od samego początku zamek był siedzibą księcia, w czasach zaś Władysława Łokietka zamek poznański wyznaczono na rezydencję starostów generalnych Wielkopolski, czyli namiestników monarchy.

Najprawdopodobniej w wieży mieszkalnej (najbardziej trwałej i zarazem najstarszej części poznańskiego zamku) na świat przyszło jedyne dziecko Przemysła II, córka Ryksa (przyszła żona Wacława II Czeskiego). Silnie ufortyfikowany zamek szturmem zdobyto raz, dopiero w 1716 r.; dokonali tego konfederaci tarnogrodzcy.

W poznańskim zamku przebywało wielu znamienitych gości. Mieszkali tu m.in. Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, tutaj w 1513 r. urodziła się księżniczka Jadwiga, córka Zygmunta I Starego i Barbary Zapolyi. Szczególna uroczystość nastąpiła 29 V 1493 r., gdy wielki mistrz krzyżacki złożył tu hołd lenny.

Wygląd zewnętrzny zamku w Poznaniu zmieniał się tak, jak innych budowli w mieście. Początkowo był to typowy zamek gotycki, którego obwarowania wtopiono w ciąg zewnętrznego pasa murów miejskich. Z czasem surowa bryła części głównej została ożywiona czterema dwuspadowymi szczytami, które upodobniły zamek do mieszczańskich kamieniczek.

Podczas potopu szwedzkiego rozpoczął się proces stopniowego niszczenia zamku. Największe zmiany nastąpiły w 2 połowie XVIII w., kiedy starosta generalny Wielkopolski Kazimierz Raczyński na gotyckich fundamentach części głównej wystawił klasycystyczny budynek.

W 1869 r. w zamku Przemysła ulokowano dopiero co utworzone Archiwum Państwowe i przez wiele lat gmach ten był Mekką historyków zajmujących się dziejami Poznania i Wielkopolski. Podczas walk o miasto w lutym 1945 r. zamek Przemysła został niemal doszczętnie wypalony, a większość przechowywanych w nim akt uległa zniszczeniu.

Po wojnie odbudowano tylko dwór Raczyńskiego i przeznaczono na Muzeum Rzemiosł Artystycznych (obecne Muzeum Sztuk Użytkowych); biura i pracownie Muzeum umieszczono zaś w sąsiednim budynku dawnej kuchni zamkowej. Przed kilkoma laty rozgorzała w prasie dyskusja nad projektem rekonstrukcji zamku poznańskiego.

W 2002 r. powołano społeczny komitet odbudowy zamku królewskiego w Poznaniu, którego działacze postawili sobie za cel odtworzenie świetności gmachu. Prace budowlane przy odbudowie zamku rozpoczęły się w 2010 r.