Kultura baroku kształtowała się pod wpływem wielu czynników politycznych, społecznych i religijnych. Sztuka baroku to triumf kościoła katolickiego i jego mocna broń w walce z kontrreformacją. Styl baroku, tak silnie oddziałujący na zmysły człowieka, najtrafniej obrazuje praktyczną zasadę Jezuitów (zakonu będącego jednym z głównych filarów kontrreformatorskich działań Kościoła): „do dusz wiernych najlepiej trafia się przez ich oczy”.
Barok to przepych i dekoracyjność, to dynamizm i fantazyjność, to monumentalizm i iluzja. Ten XVII i XVIII-wieczny styl stara się zatrzeć granicę między przestrzenią realną a imaginacyjną, między światem doczesnym a wizyjnym.
Barok to okazałe fasady z wyginanymi elewacjami, przerywanymi gzymsami i fantazyjnymi obramowaniami otworów. To wnętrza zdobione spiralnymi kolumnami, filarami, pilastrami i sztukateriami. To przebogata dekoracja płaszczyzn, często asymetrycznych. To ekspresyjna rzeźba i iluzjonistyczne malowidła. To bogactwo i efektowność materiałów: wielobarwny marmur i jego imitacja, złocenia i biel gipsu.
Przestrzenne wnętrza kościołów, z nieproporcjonalnie poszerzoną nawą główną, podporządkowane są wielkiemu ołtarzowi. Rzeźba, także nagrobna, pełna patosu, ruchu i teatralnego gestu, dąży do odzwierciedlenia silnej ekspresji i stanów ekstazy. Podobne tendencje dominują w malarstwie: religijnym o tematyce mistycznej, symbolicznej i martyrologicznej oraz świeckim, w którym przeważają sceny mitologiczne, alegoryczne i historyczne, a także portrety.
Cechą charakterystyczną polskiego baroku są portrety trumienne — pamiątka śmierci Sarmaty i dokument niegdysiejszych obyczajów — unikalne w skali światowej dzieło sztuki (jedna z największych kolekcji portretów trumiennych z XVII i XVIII w. znajduje się w Muzeum Regionalnym w Międzyrzeczu).
Kompozycje barokowe to sakralne i świeckie zespoły zabudowań, parków, ogrodów, fos i stawów. To kościoły oraz dwory, zamki i pałace. Do czasów współczesnych zachowało się unikalne w Polsce i jedno z nielicznych w Europie barokowe założenie urbanistyczne w Rydzynie.
Dominację stylu barokowego w Polsce datujemy od końca XVI do połowy XVIII w. Pierwszym barokowym obiektem w Rzeczypospolitej Obojga Narodów był kościół jezuitów w Nieświeżu, obecnie Białoruś, wzniesiony już w 1582 r.
W Wielkopolsce, położonej nieco na uboczu głównego nurtu życia artystycznego kraju, barok zaczął się rozprzestrzeniać w wieku XVII, wypierając wciąż żywe tradycje renesansu i manieryzmu. W wiekach XVII i XVIII na ziemi wielkopolskiej tworzyli swoje wspaniałe dzieła przybyli z Włoch architekci: Szymon Belotti, Krzysztof Bonadura Starszy, bracia Jan, Jerzy i Andrzej Catenazzi, Baltazar Longhena, Tomasz Poncino raz miejscowi muratorzy, np. Jan Koński. W okresie późnego baroku na terenie Wielkopolski działał także przybyły z Rzymu i tutaj osiadły Pompeo Ferrari — najznakomitszy z architektów włoskich pracujących na terenie Polski, twórca wielu monumentalnych obiektów takich, jak ratusz i kościoły w Lesznie, kościoły w Poznaniu, Gostyniu, Lądzie, Obrzycku, Osiecznej, Owińskach i Wschowie. Nieco później tworzyli tutaj równie sławni architekci: Adam Stier, Karol Marcin Frantz, Ignacy Graff. Powstałe wówczas budowle nie ustępują najwybitniejszym dziełom tego stylu w Polsce.
Do najwspanialszych wielkopolskich barokowych obiektów sakralnych zaliczyć należy zespół klasztorny Filipinów na Świętej Górze w Gostyniu, poznańską Farę, kościoły w Lesznie oraz pocysterskie świątynie w Lądzie, Obrze i Przemęcie. Najciekawszymi natomiast obiektami świeckimi są: zamek w Rydzynie, pałace: w Pępowie k. Gostynia, Konarzewie k. Poznania, Czempiniu k. Kościana, Ciążeniu k. Pyzdr i we Włoszakowicach k. Leszna oraz dwory: w Łomnicy k. Zbąszynia, Siedmiorogowie k. Borku Wlkp., w Starym Popowie k. Przemętu i Studzieńcu k. Rogoźna. Wspaniałe polichromie oraz obrazy o treści religijnej zachowały się w wielu świątyniach. Najciekawsze polichromie zobaczyć można w kościołach na Świętej Górze w Gostyniu, Lądzie, Lubiniu i Owińskach, w poznańskiej Farze, Pyzdrach i Wolsztynie, a także w drewnianym kościele w Wełnie k. Rogoźna. Spośród twórców najcenniejszych polichromii należy wymienić Jerzego Wilhelma Neunhertza, Karola Dankwarta, Adama Swacha.
Aby poznać te z najciekawszych wielkopolskich zabytków architektury doby baroku, które zaliczamy do reprezentatywnych przykładów tego stylu w Polsce, należy odwiedzić środkową i południową część Wielkopolski, a proponowana niżej trasa pozwoli poznać barokowe obiekty Lubinia, Gostynia, Rydzyny i Leszna.
Na wycieczkę, łącznie ze zwiedzaniem, należy przeznaczyć około 10 godzin.
Trasa wycieczki: Poznań — Kórnik — Śrem — Lubiń — Gostyń — Pawłowice — Rydzyna — Leszno — Kościan — Poznań, 199 km
Pobierz opis szlaku: Szlak Baroku
