Miasto nad Wartą, stolica regionu, województwa i diecezji poznańskiej. Ważny punkt na Szlaku Piastowskim.
Nieco na uboczu, a jednak niedaleko od ścisłego centrum znajduje się Wzgórze Świętego Wojciecha., gdzie obok dwóch świątyń (św. Wojciecha i karmelitański św. Józefa) znajduje się Cmentarz Zasłużonych. . Zajmuje on teren 1,8 ha, porośnięty starodrzewem, stanowiąc niezwykle urokliwy zakątek miasta. Cmentarz ten jest najstarszą w mieście czynną nekropolią.
Powstał w latach 1808-10 staraniem piwowara Stanisława Kolanowskiego, jako cmentarz kolegiaty św. Marii Magdaleny. Kiedy pod koniec XIX w. parafia otrzymała nowy cmentarz przy ul. Grunwaldzkiej na terenie zajmowanym obecnie przez Międzynarodowe Targi Poznańskie, ten dotychczasowy zaczęto nazywać starofarnym.
W sierpniu 1829 r. ustawiono tutaj figurę Niepokalanego Poczęcia NMP. Z tego okresu pochodzi data umieszczona na cokole figury, sama rzeźba natomiast została wykonana w 1771 r. i stała pierwotnie na Śródce przy drodze na Zawady. Na cmentarz przeniesiono ją na wniosek Reformatów ze Śródki, których nie było stać na odremontowanie niszczejącej rzeźby.
Pierwszy pogrzeb odbył się tutaj 19 lutego 1810 r., natomiast najstarsze zachowane nagrobki należą do Ignacego Sterzbechera (1810), Moniki ze Sczanieckich Zakrzewskiej (1813) oraz Rozalii Kolickiej (1815). Najładniejszy natomiast pomnik należy do Anieli z Liszkowskich Dembińskiej, dłuta Władysława Marcinkowskiego. Grób tego najwybitniejszego wielkopolskiego rzeźbiarza z przełomu wieków XIX i XX znajduje się nieopodal i jest o ironio nadzwyczaj skromny.
Spacerując po cmentarzu można znaleźć mogiły całej plejady najznamienitszych postaci XIX i XX - wiecznego Poznania. Pochowano tu prezydentów miasta z których najwybitniejszymi byli Jarogniew Drwęski (pierwszy prezydent po odzyskaniu niepodległości) i Cyryl Ratajski. Wśród nagrobków wyróżnia się obelisk wykonany z czerwonego piaskowca, zrekonstruowany w 1985 r. a poświęcony Hipolitowi Cegielskiemu. Jest to jedynie symboliczny nagrobek, gdyż faktycznie Cegielski został pochowany na dawnym cmentarzu świętomarcińskim i nigdy nie udało się zlokalizować jego dokładnego miejsca pochówku, a co za tym idzie dokonać jego ekshumacji. Nagrobek Raula Koczalskiego wybitnego kompozytora i pianisty można bez trudu rozpoznać po kształcie nawiązującym do liry i dalej w tym samym rzędzie nagrobek Jana Konstantego Żupańskiego, znanego wydawcy i księgarza. Wśród płyt nagrobnych wmurowanych w ceglaną ścianę znajdują się płyty rodziny Krysiewiczów, w tym Bolesława, którego imię nosi szpital dziecięcy w Poznaniu. Wśród grobów otoczonych żeliwnym parkanem znajdziemy mogiły rodziny Mottych, w tym Marcelego – autora słynnych Przechadzek po Poznaniu , w których w niezwykle barwny sposób nakreślił sylwetki wielu wybitnych postaci XIX – wiecznego Poznania spoczywających właśnie na tym cmentarzu. I dalej nagrobek bardziej współczesny gen. Stanisława Taczaka, pierwszego dowódcy Powstania Wielkopolskiego.
Najniżej położona część cmentarza zasłużonych wydaje się być pusta i niezagospodarowana. W przeszłości w tym właśnie miejscu grzebano w zbiorowych mogiłach ofiary epidemii cholery nawiedzających Poznań kilkakrotnie w latach 1831-73, dziesiątkujących ludność miasta. Pogrzeby te odbywały się nocą, cicho bez żadnej oprawy, aby uniknąć paniki w mieście.
U schyłku XIX w. cmentarz był przepełniony i chowano na nim jedynie osoby, posiadające wcześniej grobowce rodzinne, tak że z biegiem czasu zaczął zarastać coraz bujniejszą roślinnością i popadać w zapomnienie. W latach 30 XX w. otoczono opieką pojedyncze zidentyfikowane groby wybitnych Wielkopolan. Akcję tą przerwał wybuch II wojny światowej, w wyniku której wiele nagrobków zostało uszkodzonych w lutym 1945 r. w czasie walk o zdobycie pobliskiej Cytadeli.
W 1948 r. cmentarz przeznaczono na miejsce spoczynku zasłużonych Wielkopolan, a w 1958 r. Towarzystwo Miłośników Miasta Poznania powołało Społeczną Komisję Cmentarza Zasłużonych. Pomimo tych działań następowała nieustająca dewastacja i grabież zabytkowych nagrobków. Sytuacja zmieniła się dopiero w 1981 r. kiedy ostatecznie uporządkowano teren cmentarza i zapewniono mu całodobową ochronę. Zabytkowe nagrobki są poddawane systematycznej renowacji, która od kilku lat jest wspierana przez Koło Przewodników PTTK im. Marcelego Mottego w Poznaniu. Każdego roku w dniach 1-6 listopada kwestują oni na cmentarzu, zbierając środki na renowację kolejnych nagrobków.
Zwiedzanie cmentarza i lokalizację grobów ułatwia tablica informacyjna umieszczona przy wejściu.
Cmentarz jest otwarty codziennie w godzinach 10-18.
Więcej:
Cmentarz Zasłużonych na Wzgórzu Świętego Wojciecha w Poznaniu z serii Biblioteka Kroniki Miasta Poznania red. Maria Aleksandra Smoczkiewiczowa i Renata Linette
