Obrzędy i obyczaje żydowskie związane ze śmiercią.
„Aby wspomniał Bóg duszę, która udała się na wieczną wędrówkę”, w tradycji żydowskiej istniał rytuał związany ze śmiercią człowieka.
Ostatnią modlitwą za konającego jest Szma Israel „słuchaj Izraelu, Pan Bóg nasz jest jedynym Bogiem”. Jeśli konający nie jest w stanie mówić, modlitwę odmawiają za niego bliscy.
U łoża zmarłego pojawiają się członkowie Chewra Kadisza - Świętego Bractwa Ostatniej Posługi zapewniające godziwy pogrzeb, zgodny z rytuałem religijnym.
Zmarli traktowani są ze szczególną troską, ponieważ życie ziemskie jest tylko chwilą, dusza ludzka wchodzi do wieczności dopiero po pogrzebaniu ciała.
Po rytualnym obmyciu ciała, zmarłego zawijano w lniany całun. Czynności te wykonuje się w specjalnym budynku, zwanym Bet Tahara, czyli ‘’dom oczyszczenia’’. Zwłoki powinny być pogrzebane w bezpośrednim kontakcie z ziemią lub w prostej trumnie z otworami, zbitej bez użycia gwoździ.
Oczy zmarłego przykrywa się skorupkami.
Do trumny wkłada się także sztuczne szczęki, protezy, skrzepy krwi, bandaże i plastry zdjęte z ciała, a także obcięte paznokcie. Raz zamknięta trumna nie powinna być ponownie otwierana. Osoby dokonujące oczyszczenia zmarłego u stóp trumny zapalają świecę i odmawiają modlitwę. Trumnę przenosi się do miejsca czuwania i pozostawia pod opieką żałobnika.
Do napotkanego konduktu żałobnego należy się przyłączyć. Kobiety i mężczyźni kroczą oddzielnie.
Ciało zmarłego grzebane jest w pozycji poziomej, w nie obudowanym grobie. Zmarły spoczywa z twarzą zwróconą na wschód tak, aby w chwili nadejścia Sądu Ostatecznego kierował się ku Jerozolimie. Nad zasypaną mogiłą modlitwę Kadisz odmawia syn lub krewny w obecności przynajmniej 10 mężczyzn. ’’Niech dusza jego związana będzie w węzeł życia’’, to słowa kończące modlitwę nad mogiłą. Pogrzeb powinien być skromny, ponieważ wszyscy jesteśmy równi wobec śmierci.
Żydzi nie uznają kremacji zwłok ,nie pozostawiają tez ciał na pożarcie dzikich zwierząt – takie haniebne pogrzeby należą się tylko wrogom.
Tradycja nie dopuszcza na pogrzebach kwiatów, ponieważ to co służy żywym nie może należeć do zmarłych.
Dawniej miejsce pochowania zwłok oznaczano tylko bielonym kamieniem, dopiero od II w.n.e. oznaczano je imieniem zmarłego.
Rabbi Szymon Ben Gamaliet powiedział: „Nie wznosi się grobowców dla pobożnych, bo ich słowa są ich pomnikiem’’.
Stypa odbywa się w domu, podaje się soczewicę, jaja i wino – kielich pociechy.
Żałoba - ścisła trwa 7 dni. W tym czasie najstarszy syn powinien pozostawać w domu, nie pracować, nie należy jeść potraw mięsnych, nosić skórzanego obuwia, pić wina, nie obcować seksualnie. Żałoba powinna trwać 12 miesięcy, ale za dobrego człowieka tylko 11 miesięcy ,a przecież każdy człowiek chce pozostać w pamięci jako dobry.
Według tradycji żydowskiej człowiek nie umarł, lecz przebywa w świecie prawdy, dlatego cmentarze nazywano „Domem Wieczności”, ‘’ Domem Mogił”, ”Miejscem Świętym”, „Dobrym Miejscem”. W tradycji żydowskiej pamięć zmarłego czci się w dniu rocznicy śmierci. Podczas tego święta przez całą dobę pali się świece w domu i w synagodze, odwiedza się grób zmarłego oraz uczestniczy się w nabożeństwie, podczas którego odmawia się Kadisz. Przeznacza się też pieniądze na cele dobroczynne.
Pogrzeb odbywa się możliwie szybko, nawet w ciągu doby od chwili zgonu. W przeszłości Żydzi żyli na pustyni, gorący klimat nie pozwalał na przetrzymywanie zwłok. Jeśli jednak pogrzeb miałby się odbyć w czasie święta, pochówek odkłada się do następnego dnia.
Na cmentarzach zakopywano także wyposażenie synagog , na przykład zniszczone zwoje Tory, czy inne przedmioty nie nadające się do dalszego użytku . Po zebraniu większej ilości starych ksiąg, grzebie się je na cmentarzu z szacunkiem należnym zmarłym. Cmentarze są miejscem świętym, ale rytualnie nieczystym, dlatego kapłani nie mają tam wstępu. Zakaz ten nie dotyczy pogrzebu ich bliskich. Grób żydowski nie może być ponownie wykorzystany , nie istnieje też pojęcie likwidacji cmentarza.
Na cmentarzu nie wolno spożywać jedzenia, pić , wnosić Tory, ani wykonywać czynności niedostępnych dla umarłego. Nie wolno wypasać zwierząt, ani wykaszać trawy. Charakterystyczny jest podział cmentarza na część męską, żeńską i dziecięcą. W pobliżu głównego wejścia często chowano rabinów, cadyków oraz osoby zasłużone .
Zgodnie z zasadami religii mojżeszowej na nagrobkach (macewach) nie umieszczano fotografii, ani wizerunków zmarłego oraz daty urodzenia. Na starszych macewach nie ma nazwiska zmarłego , a jedynie imiona zmarłych oraz imiona ojców ich ojców. Dopiero w okresie zaborów władze nakazały przyjmowanie nazwisk. Oprócz macew prostych na cmentarzu koźmińskim znajdują się także wyjątki o ciekawej i niepowtarzalnej formie. Przykładem jest nagrobek w formie złamanej kolumny oraz para macew w kształcie stylizowanych sarkofagów.
Adres:
Cmentarz mieści się przy ul. Wierzbowej. Przy wjeździe z kierunku Jarocina należy skręcić w lewo w ul. Floriańską. Po przejechaniu kilkudziesięciu metrów skręcamy w lewo w ul. Wierzbową i jedziemy do końca drogi – gdzie przy samym cmentarzu znajduje się parking.
Więcej:
Monografia Koźmina Wielkopolskiego i okolic – Praca zbiorowa pod redakcją Michała Pietrowskiego i Andrzeja Wędzkiego cz. III Żydzi w Koźminie
Żydzi – Andrzej Zbikowski, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1997 r.
Księga świąt i obyczajów żydowskich - Mieczysław Siemieński
Żydzi Polscy - Dzieje i kultura Praca zbiorowa Jerzy Tomaszewski, Marian Fuks, Zygmunt Hoffman, Maurycy Horn.