GAJ WIELKI

Gaj Wielki leży około 24 km na północny zachód od Poznania, w powiecie szamotulskim, w gminie Kaźmierz.

Wieś, wzmiankowana była w przekazach przynajmniej od XVI w., kiedy stanowiła własność rodziny Kierskich herbu Jastrzębiec. W XVIII w. przeszła na własność Cieleckich herbu Zaremba i z nimi zapewne łączyć należy budowę niewielkiego, zachowanego do naszych czasów, dworu, który nigdy – jak się wydaje – nie spełniał funkcji ich siedziby, lecz przeznaczony był dla zarządcy lub dzierżawcy majątku.

Tak było również w czasach Kwileckich herbu Szreniawa, którzy kupili majątek w 1832 r. i pozostawali jego właścicielami do schyłku XIX w. Po nich Gaj Wielki przeszedł w ręce Hebanowskich, którzy zbudowali nową rezydencję i pozostawali tutaj do XX w.

Dwór, stojący na skraju niewielkiego parku, elewacją frontową zwrócony na południe, zbudowany został jako niewielka, parterowa budowla o murach konstrukcji szkieletowej wypełnianej gliną – wymienionych na ceglane w czasie generalnego i niezbyt właściwie przeprowadzonego remontu na przełomie lat 60 i 70. XX w. Wtedy również zmieniono nieco kształt wysokiego, łamanego niegdyś dachu o gontowym pokryciu. Zachował się niewielki ganek poprzedzający główne wejście w środkowej części pięcioosiowej elewacji frontowej oraz powiekowe okno umieszczone nad nim w dolnej części połaci dachu.

Kształt bryły budynku, jak również układ przestrzenny i funkcjonalny wnętrza z sienią i salonem na osi oraz czterema pomieszczeniami bocznymi w dwutraktowym układzie, jest typowy dla skromnej siedziby ziemiańskiej wzniesionej w ciągu XVIII w.