LUBASZ

Wieś w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, około 6 km na południe od Czarnkowa.

Osadnictwo na tych terenach istniało już z pewnością w czasach wczesnohistorycznych, o czym świadczą odnajdywane w okolicy zabytki archeologiczne. Przekazy pisane sięgają XIII wieku. Wieś Lubasz (siedziba gminy, powiat czarnkowsko-trzcianecki) wymieniona została w dokumencie z 1288 roku jako gniazdo rycerskiego rodu Radwanów, którego przedstawiciele przyjęli z czasem nazwisko Lubawskich herbu Radwan.

W XVI i XVII w. wieś i majątek ziemski należały do Gorajskich, a w pierwszej połowie XVIII wieku przeszły w ręce Miaskowskich herbu Bończa. Z inicjatywy Wojciecha Miaskowskiego, posła na sejm, kasztelana poznańskiego i wojewody kaliskiego, podjęto budowę barokowej rezydencji, ukończonej w 1756 roku. Po śmierci Wojciecha w 1763 roku, posiadłość w Lubaszu odziedziczyła jego bratanica, Katarzyna Miaskowska, żona Franciszka Salezego Miaskowskiego, będącego właścicielem dóbr do śmierci w 1816 roku. Jego spadkobierczyni, córka Tekla, sprzedała posiadłość w 1831 roku Józefowi Szułdrzyńskiemu herbu Zadora.
Po Józefie, w 1859 roku, majątek odziedziczył syn Zygmunt, poseł na sejm pruski, członek Centralnego Towarzystwa Gospodarczego. Kolejnym spadkobiercą był w 1902 roku syn Zygmunta, Mieczysław. Ostatnim właścicielem Lubasza z rodziny Sułdrzyńskich był syn Mieczysława, imiennik swego ojca, który mieszkał tutaj do 1939 roku.

Barokowy dwór w Lubaszu, wzniesiony w 1756 roku dla Miaskowskich (być może w miejscu wcześniejszego), założony został na rzucie zbliżonym do litery „L”, z elewacją frontowa od wschodu. Nie wiadomo dziś jak  wyglądała ta budowla, ponieważ została gruntownie przebudowana przez Szułdrzyńskich w pierwszej połowie XIX wieku, kiedy nadano jej formy klasycystyczne. Ponowna przebudowa, niezmieniająca jednak stylistyki obiektu, nastąpiła w 1911 roku.

Dzisiaj jest to murowana, otynkowana budowla o niezmienionym barokowym rzucie w kształcie zbliżonym do litery „L”, parterowa, na wysokich sklepionych kolebkowo piwnicach, nakryta naczółkowym dachem. Elewacje ozdobione są boniowaniem. Prostokątne otwory okienne o regularnym układzie są ujęte w obramienia. Jedynie w szczytach elewacji bocznych wprowadzono okna półkoliste, oświetlające poddasze.

Z pewnością podczas przebudowy przeprowadzonej w 1911 roku wprowadzono zasadnicze przekształcenia polegające na zamianie dawnej elewacji tylnej na frontową. Utworzono wtedy na całej jej długości podcień o dziewięciu toskańskich kolumnach, wspartych na wysokiej, równej cokołowi budynku, podmurówce. Kolumny wraz z belkowaniem i gzymsem podtrzymują okap dachu, w którym, w środkowej partii, zaprojektowano trójkątny naczółek akcentujący główne wejście i obejmujący trzy osie elewacji.

Główne wejście, poprzedzone wachlarzowymi schodami prowadzącymi na wysoki parter, flankowane jest parami przyściennych toskańskich kolumn. Nad wejściem umieszczono herb Zadora Szułdrzyńskich oraz daty: 1546 (domniemany rok budowy najstarszego dworu), 1756 oraz 1911. Frontem barokowej budowli, a również klasycystycznego dworu po przebudowie w pierwszej połowie XIX w., była jego elewacja wschodnia (obecnie tylna) z okazałym czterokolumnowym portykiem zwieńczonym trójkątnym naczółkiem. Nad znajdującym się tutaj dawnym, głównym wejściem, zachowała się marmurowa tablica z łacińskim napisem odnoszącym się do dziejów wsi i majętności, z datą 1756 oraz literami WMBMWK (Wojewoda Maksymilian Bończa Miaskowski Wojewoda Kaliski). Układ wnętrza głównego korpusu dworu jest dwutraktowy z sienią i salonem na osi. W jednotraktowym skrzydle bocznym przetrwały do dzisiaj pozostałości dawnego, być może XVIII-wiecznego wystroju sypialni z alkową dekorowaną czterema jońskimi kolumienkami.

Obok dworu zachowała się klasycystyczna oficyna, zbudowana  w pierwszej połowie XIX wieku przez Szułdrzyńskich. To budowla murowana, otynkowana, założona na prostokątnym rzucie, dwukondygnacyjna, z niską kondygnacją przyziemia i znacznie wyższym piętrem, zwieńczona naczółkowym dachem. W osi jej elewacji frontowej zaprojektowano okazały portyk o dwóch parach toskańskich kolumn, wspartych na murowanej balustradzie wachlarzowych schodów, prowadzących na górną kondygnację, gdzie usytuowane zostało główne wejście. W trójkątnym naczółku wieńczącym portyk umieszczono eliptyczną płycinę, dawniej zapewne z herbem Szułdrzyńskich.

Otaczające dwór krajobrazowe założenie parkowe, niegdyś rozległe i malownicze, rozplanowane zostało zapewne w XVIII wieku. Powiększane, uzupełniane i przekształcane było w ciągu XIX wieku.