Miasto powiatowe położone 35 km na południowy wschód od Poznania, przy drodze do Kalisza.
Jednonawową świątynię wzniesiono w l. 1423-28, staraniem proboszcza Bartłomieja, kanonika poznańskiego. W końcu XV lub na początku XVI w. dobudowano nawy boczne i podwyższono wieżę (wieńczącą ją attykę zrekonstruowano w 1926 r.). W 1423 r. podniesiono kościół do godności kolegiaty. Jest budowlą bazylikową, z węższym od nawy głównej, pięciobocznie zamkniętym prezbiterium. Od północy przylega do niego zakrystia, od południa – późnorenesansowa ośmioboczna kaplica grobowa Gostomskich, wzniesiona w latach 1598-1602. Prezbiterium przykrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe z ok. 1423-28 r., kaplicę – kopuła z latarnią, a nawy – sklepienia gwiaździste z przełomu XV i XVI w. Polichromię wnętrza wykonał w latach 1929-32 Stanisław Smogulecki. Wyposażenie przeważnie barokowe z XVII-XVIII w.
Starszymi zabytkami są: gotycko-renesansowe stalle kanonickie z ok. 1520 r. w prezbiterium, renesansowa, kamienna płyta nagrobna Ambrożego Pampowskiego, zmarłego w 1510 r. starosty średzkiego, wybitnego polityka w służbie dworu Jagiellonów, ze stojącą postacią rycerza w zbroi oraz późnogotyckie rzeźby na belce tęczowej. W kaplicy Gostomskich znajduje się późnorenesansowy ołtarz z ok. 1600 r. oraz dwa wczesnobarokowe nagrobki. Wejście do kaplicy prowadzi przez portal ze wspaniałą późnorenesansową kratą z 1598 r.
Średzka kolegiata zapisała się w historii polskiej demokracji. W 1496 r. sejm walny w Piotrkowie Trybunalskim ustanowił Środę miejscem obrad szlachty z województw poznańskiego i kaliskiego. Podczas odbywających się tu sejmików wybierano m.in. 12 posłów na sejm walny (po 6 z każdego województwa) oraz 4 deputatów do trybunału koronnego. W trakcie sejmików senatorowie obradowali wewnątrz świątyni, posłowie na trybunach ustawionych przed kościołem, sekretarz zaś – w kaplicy, oddzielony od nazbyt krewkich czasem dyskutantów metalową kratą.
Więcej:
www.kolegiata-sroda.pl
Adres:
plac Kościelny 1
63-000 Środa Wielkopolska
