LUSOWO
Wieś Lusowo, w gminie Tarnowo Podgórne w powiecie poznańskim, rozlokowana jest na północno-wschodnim brzegu Jeziora Lusowskiego rozciągającego się około 15 km na zachód od Poznania.
Najdawniejsze udokumentowane dzieje tych ziem sięgają połowy XII w. W 1146 r. książę Mieszko Stary, po zwycięskiej bitwie pod Poznaniem nad swym bratem Władysławem, nadał wieś Kapitule poznańskiej, a ta przeznaczyła ją na uposażenie dziekanii. Od tego czasu aż po schyłek XVIII w. Lusowo pozostawało własnością kościelną, a dochody z dóbr przysługiwały każdorazowemu dziekanowi katedralnemu w Poznaniu. Od 1749 r. był nim Andrzej Myszkowski, który w 1776 r. przeprowadził remont tutejszego kościoła chylącego się ku upadkowi. Można przypuszczać, że wyremontował lub przebudował wtedy również dwór istniejący tutaj przynajmniej od XVII w., którego pozostałości przetrwały do naszych czasów w partii piwnic i fundamentów obecnego pałacu.
Po konfiskacie majątków kościelnych przez władze pruskie posiadłość w Lusowie włączona została do dóbr królewskich, a następnie sprzedana. Na początku XIX w. pozostawała własnością rodziny Objezierskich herbu Nałęcz, którzy mieszkali z pewnością w istniejącym nadal starym dworze. W 1809 r. urodziła się tutaj późniejsza właścicielka majątku, Paulina z Objezierskich, która w 1826 r. wyszła za barona Christiana Friedricha Wilhelma von Richthofena. Jak należy sądzić na podstawie miejsca urodzenia ich syna Heinricha Wilhelma, mieszkali przynajmniej przez pewien czas w Lusowie, zapewne nadal w starym dworze, który w tym czasie mógł być jedynie wyremontowany i zmodernizowany.
Prace przy budowie nowej rezydencji, w której wykorzystane zostały częściowo mury poprzedniej budowli, podjęte zostały po 1851 r., po rozwodzie Pauliny z Objezierskich, która powróciła do Lusowa i osiedliła się tu na stałe. Architektura nowego pałacu (wzniesionego z wykorzystaniem murów wcześniejszego dworu) utrzymana została w stylistyce odwołującej się do form neogotyckich. Była to murowana, otynkowana budowla o zwartej dosyć, dwukondygnacyjnej bryle założonej na prostokątnym rzucie i zwieńczona niskim, dwuspadowym dachem. Skojarzenia z epoką średniowiecza przywoływać miała, między innymi, górująca nad całością ośmioboczna wieża ustawiona przy wschodnim narożu elewacji frontowej zwróconej ku północy, zwieńczona machikułami i blankowaniem. Przy wieży zbudowany został parterowy aneks przylegający do elewacji bocznej pałacu, nadający pałacowi pewną asymetrię nieodzowną przy tego typu architekturze.
Otynkowane elewacje wszystkich części pałacu ozdobiono skromną dosyć dekoracją architektoniczną ograniczającą się do obramień okiennych, nadokienników i wieńczącego gzymsu. Nieco bogatsze formy wprowadzone zostały jedynie w pozornym ryzalicie elewacji frontowej, ujętym dwoma wysmukłymi przyporami – wieżyczkami wydzielającymi środkową część fasady i flankującymi krenelażową attykę w zwieńczeniu.
Po śmierci Pauliny z Objezierskich majątek został sprzedany. Na początku lat 80. XIX w. jego właścicielem został Herman von Palm, bankier z Bernburga. W jego czasach pałac został rozbudowany. Do zachodniej elewacji bocznej budynku dostawiono okazałe, dwukondygnacyjne skrzydło mieszczące salę balową (utrzymane również w stylu neogotyckim, lecz w odmiennych nieco formach) wysuwające się trójbocznie zamkniętym ryzalitem przed lico elewacji frontowej i tylnej głównej bryły pałacu. Powierzchnia ścian skrzydła pokryta została wykonanym w tynku boniowaniem, przepruta w dolnej kondygnacji wysokimi oknami zamkniętymi łukiem Tudorów, umieszczonymi w głębokich wnękach o profilowanych rozglifieniach. Analogicznie opracowano okna piętra, nieco mniejsze i zamknięte charakterystycznym dla późnego gotyku łukiem kotarowym.
Całości wystroju dopełniała niegdyś neogotycka stolarka z dekoracją maswerkową. W górnej partii elewacji przeprowadzono fryz zdobiony motywem czteroliścia i zwieńczono tę część budynku wydatnym konsolkowym gzymsem. Nadbudowano również aneks przy wieży o piętro, wprowadzając w jego tylnej elewacji rodzaj loggi otwierającej się w stronę jeziora trzema arkadami o łukach Tudorów.
Mimo znacznych z pewnością nakładów poniesionych na rozbudowę pałacu, Lusowo nie pozostawało długo w posiadaniu von Palmów. Na początku XX w. odnotowana jest tu własność Królewskiej Komisji Osadniczej. Po I wojnie światowej majątek został rozparcelowany, a część z pałacem, zwaną wtedy Batorowo, kupił w 1920 r. gen. Józef Dowbor-Muśnicki (1867-1937) dowódca powstania wielkopolskiego i organizator Armii Wielkopolskiej. Zamieszkiwał tu do śmierci w 1937 r. i pochowany został na miejscowym cmentarzu. Po wojnie posiadłość przejęta została przez skarb państwa. Pałac znacznie dziś przebudowany, pozostaje obecnie w rękach prywatnych.
