NIECHANOWO

Niechanowo (powiat gnieźnieński) leży około 10 km na południowy wschód od Gniezna i w takiej samej odległości na południowy zachód od Witkowa.

Wieś, wzmiankowana w przekazach już od czasów średniowiecza, była w ciągu następnych stuleci w posiadaniu wielu znaczących w Wielkopolsce rodzin – m.in. Niechanowskich, Iwieńskich, Działyńskich, Malechowskich.

W 1757 r. posiadłość kupił Franciszek Skórzewski herbu Drogosław, generał Wojsk Koronnych, ożeniony z Marią z Ciecierskich. W 1782 r., po jego śmierci, Niechanowo sprzedano Stefanowi Garczyńskiemu herbu Albrecht, rotmistrzowi Kawalerii Narodowej, ożenionemu z Anną ze Skórzewskich, córką poprzednich właścicieli. Z nim wiąże się budowę tutejszego pałacu, chociaż nie można wykluczyć, że prace podjęto już w czasach Skórzewskich, którzy byli właścicielami dóbr przez 25 lat.

W 1805 r. majętność przeszła w ręce Prokopa Mielżyńskiego herbu Nowina,  rotmistrza Kawalerii Narodowej, ożenionego z Katarzyną Mielżyńską. Ich córka Teresa wniosła ją w wianie w 1816 r.  Kasprowi Potulickiemu herbu Grzymała i na pewien czas przeszła ona w posiadanie tej rodziny, pełniąc również funkcję ich siedziby.

W 1846 r. właścicielem Niechanowa został Jan Nepomucen Żółtowski herbu Ogończyk, dziedzic Ujazdu i rozległych majątków w kościańskim, dziedziczny hrabia pruski, ożeniony z Józefą ze Zbijewskich herbu Rola. W rękach Żółtowskich Niechanowo było do 1939 r.

Drewniany dwór, z zespołem towarzyszących mu zabudowań, istniał w Niechanowie już w XVII i 1 połowie XVIII w. Nowe założenie pałacowe zrealizowane zostało w latach 80. XVIII w., na południowo zachodnim krańcu wsi. Za reprezentacyjną bramą mieścił się honorowy dziedziniec, ujęty po bokach oficynami, oraz podjazd przed głównym wejściem do rezydencji. W tylnej części założenia rozplanowano ogrody.

Układ ten został zatarty wprowadzanymi później zmianami, podobnie jak wygląd elewacji frontowej pałacu, do której na przełomie XVIII i XIX w. dostawiono monumentalny, kolumnowy portyk nadający budowli cechy klasycyzmu.

Dwukondygnacyjny pałac jest budowlą murowaną, otynkowaną, założoną na prostokątnym rzucie. Przyziemie wykonano znacznie niższe niż piętro, które pełniło funkcję reprezentacyjnego piano nobile. Elewacje, pokryte dziś gładkim tynkiem, po kolejnych wadliwie przeprowadzonych remontach pozbawione są niemal detalu dekoracji architektonicznej. Elewację frontową kształtowały pierwotnie trzy płytkie ryzality o zaokrąglonych narożach. Środkowy, mieszczący główne wejście, został w późniejszym okresie  przesłonięty  portykiem. Zachowane są dwa boczne, trójosiowe, zwieńczone niskimi attykowymi szczytami o falisto-uskokowej linii spływów, z eliptycznym otworem w partii centralnej.

Wnętrza pałacu zostały całkowicie przekształcone oraz pozbawione wystroju  podczas remontu w latach 1965-66. Pierwotnie wnętrze było dwutraktowe, z obszernym westybulem na osi, mieszczącym schody prowadzące na reprezentacyjną kondygnację piętra. Tam, w części środkowej, znajdował się wielki salon zajmujący znaczną część tylnego traktu.  Po bokach rozmieszczono ciąg amfiladowo połączonych pomieszczeń. Wnętrza pokryte były  sztukateriami i być może polichromią. 

Podczas przebudowywania pałacu zmieniano również jego otoczenie. Pierwotny honorowy dziedziniec przed elewacją frontową włączony został w XIX w. do nowo zakomponowanego krajobrazowego założenia parkowego.