Miasto powiatowe położone nad Wartą, ok. 100 km na wschód od Poznania, przy drodze do Warszawy.
Najwcześniejszy, a zarazem najbardziej znany, koniński zabytek. Kamienny słup romański wykonany z piaskowca brzezińskiego. Liczy 2,5 metra wysokości i posiada cylindryczny kształt, zwężający się ku górze, zakończony kuliście Wykuta na nim łacińska inskrypcja, składającą się z czterech wersetów – z których każdy poprzedzony jest znakiem krzyża - brzmi następująco (według tłumaczenia T. Dunin – Wąsowicz):
Roku wcielenia Pana naszego 1151
Do Kalisza z Kruszwicy tu prawie punkt środkowy
Wskazuje ta formuła drogi i sprawiedliwości
Którą kazał uczynić komes palatyn Piotr
I starannie też przepołowił tę drogę
Abyś był go pamiętny, racz każdy podróżny
Modlitwą prosić łaskawego Boga.
Wspomniany słup jest źródłem wielu zagadek i przedmiotem naukowych sporów oraz hipotez. Dotyczą one m.in. osoby fundatora, przekładu łacińskiego tekstu, a także genezy i funkcji słupa. Jest bowiem wielce prawdopodobne, iż sporządzono go jeszcze w czasach pogańskich, a w poł. XII w. wyryto jedynie napis. O konińskim słupie wspomina już Jan Długosz, łącząc jego fundację z Piotrem Włostem Włostowiczem (Duninem). Według innej hipotezy przypisuje się wykonanie napisu Piotrowi Staremu Wszeborowicowi - palatynowi kujawskiemu, kasztelanowi kruszwickiemu - lub jego ojcu, Piotrowi Wszeborowi, wojewodzie i palatynowi Bolesława Krzywoustego.
Pierwotnie słup stał u stóp konińskiego zamku, wzniesionego przez króla Kazimierza III Wielkiego, strzegącego przeprawy przez rzekę Wartę i stanowiącego element linii obronnej przed zagrożeniem krzyżackim. Wspomniany zamek został poważnie uszkodzony w czasie „potopu szwedzkiego”, a następnie w 1707 r., w trakcie niszczącej kraj wojny północnej, i od tego czasu popadał coraz bardziej w ruinę. W pierwszych latach Królestwa Kongresowego władze zdecydowały ostatecznie o jego losie, zarzucając myśl o restauracji warowni.
W tej sytuacji mieszkańcy Konina w roku 1828 uroczyście przenieśli słup na obecne miejsce, nieopodal najstarszej konińskiej świątyni, kościoła farnego pod wezwaniem św. Bartłomieja.
Ustawiony w odległości 52 km od Kalisza i Kruszwicy jest najstarszym znakiem drogowym w Polsce i jednym z nielicznych tego typu zabytków średniowiecznej kultury materialnej w Europie. Z czasem słup ten stał się, obok herbu, symbolem miasta.
Więcej:
Dunin-Wąsowicz T., Inskrypcja konińska z 1151 r., [w:] Z dziejów regionu konińskiego, praca zbiorowa pod redakcją M. Dembińskiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 153-158.
Wędzki A., Dzieje Konina t. I, Konin w czasach przedrozbiorowych, Konin 2000.
