Pruski V Korpus Armijny

   Ponieważ fortyfikacje - nawet te najpotężniejsze - pozostawione same sobie tracą swoje przeznaczenia, warto wspomnieć o pruskim garnizonie Poznania, którego żołnierze, a przynajmniej część z nich w wypadku wojny mieli stać się obsadą opisanych powyżej dzieł. Formacje wojskowe garnizonu poznańskiego wchodziły w skład pruskiego V Korpusu Armijnego, a jego liczebność w mieście ulegała permanentnym zmianom. W roku 1848 było to 3000; w 1885 – 4210, a w 1913 nawet 10 000 żołnierzy.

W skład każdego korpusu wchodziły dwie dywizje (V Korpus – 9 i 10 Dywizja), brygada artylerii z 40 kompaniami (96 baterii), batalion pionierów (trzy kompanie) oraz batalion taborów (dwie kompanie). Na przestrzeni kilkudziesięciu lat w Poznaniu stacjonowały dziesiątki jednostek piechoty, artylerii i kawalerii, m.in. pododdziały 18. Pułku Piechoty (1. Poznańskiego) i 19. Pułku Piechoty (2. Poznańskiego) nazywane „pułkami Kaczmarków”, ze względu na dużą ilość żołnierzy o tym nazwisku pochodzących z Wielkopolski i będących narodowości polskiej, 46. Pułku Piechoty, 6. Pułku Grenadierów, 5. Pułku Artylerii Pieszej, 20. Pułku Artylerii Polowej, 5. Pułku Artylerii Fortecznej, 7. Pułku Huzarów czy 1. czy Pułku Strzelców Konnych.
Dowództwo V Korpusu Armijnego mieściło się przy Alejach Marcinkowskiego, a następnie, od 1889 r. na placu Działowym, przy obecnej ul. Solnej (w nie istniejącym już budynku), natomiast Komendantura Twierdzy i Dowództwo Garnizonu w tzw. Pałacyku Radolińskiego (rozebranym w 1937 r.), położonym na narożniku placu Wolności i ul. Nowowiejskiego.