CZERLEJNO
wieś położona w województwie wielkopolskim w gminie Kostrzyn, około 25 km na zachód od Poznania.
Wiatrak w Czerlejnie pierwotnie został wybudowany w Spławiu k. Poznania w roku 1754. W Czerlejnie znalazł się za sprawą Pana Piotra Brodzińskiego oraz jego brata – księdza Walentego Brodzińskiego, którzy zakupili gospodarstwo i ziemię w tej wsi. Właścicielem tego gospodarstwa został syn pana Piotra – również Piotr, który ożenił się z Małgorzatą Bogusławską z Kostrzyna.
Wiatrak-koźlak został zakupiony przez Piotra Brodzińskiego w 1865 roku i po jego rozebraniu, elementy wiatraka przewieziono do Czerlejna, gdzie rozpoczęto jego budowę na nowo. Można sobie wyobrazić ile trudu podjęto, by wiatrak ponownie był gotowy do użytku. Środkiem transportu wówczas były jedynie konne wozy gospodarskie, a instalacja kamieni młyńskich też wymagała nie lada pomysłowości i wysiłku, aby je postawić „na pięterku”. Wiatrak został ponownie uruchomiony w 1867 roku. Po jego uruchomieniu miejscowi i okoliczni gospodarze przywozili swoje zboże na przemiał – z przemiału uzyskiwano bardzo dobrą mąkę oraz śrut na paszę. Głównym zbożem chlebowym było wówczas żyto, w mniejszym stopniu pszenica. Wiatrak prowadzony był przez trzy pokolenia rodziny Brodzińskich:
- Piotra Brodzińskiego (1837 – 1926)
- Stefana Brodzińskiego (1867 – 1958)
- Stefana Brodzińskiego (1913 – 2005)
Siłą napędową wiatraka były jego cztery skrzydła. Gdy wiatr był zbyt silny, wówczas trzeba było zdejmować płaty skrzydeł. Ciekawe było urządzenie, znajdujące się we wnętrzu wiatraka. Począwszy od wału skrzydeł przez koła zębate (drewniane) aż do uruchomienia tzw. bieguna (dolny kamień nazywał się leżak) następował przemiał ziarna na mąkę lub śrut. Mąkę przesiewano przez odpowiednie sita. Tych urządzeń we wnętrzu było bardzo dużo i tylko fachowiec byłby zdolny je opisać. Ponieważ wiatr wiał z różnych kierunków trzeba było cały obiekt odpowiednio ustawić. Służył do tego gruby drąg o długości ok. 5 m i 40 cm średnicy, połączony z głównym słupem i za pomocą kołowrotu pionowego w obudowie , zapartego o niskie słupki. Z kolei nawijając łańcuch na kołowrocie ręcznie drążkiem, pociągało się ten gruby drąg i tym samym powoli wiatrak był odpowiednio nastawiany. Gdy wiatrak był w ruchu – korzystało się z wyciągarki. Przewiezione worki ze zbożem wiązało się łańcuchem, który był z kolei połączony z ruchomym wałem i worki ciągnięte w górę trafiały na piętro wiatraka. Praca młynarza była bardzo ciężka. Bywało niekiedy, że całe noce przy naftowej latarni trzeba było doglądać urządzenia, w które wiatrak był wyposażony oraz dźwigać worki z ziarnem wśród kurzu i hałasu. Zwłaszcza dawało się to we znaki, gdy rolnicy nawieźli dużo zboża, a były sprzyjające warunki wiatrowe do napędzania skrzydeł.
Do wyposażenia wiatraka należała decymalna waga. Przy ważeniu zboża trzeba było dodać na jeden cetnar (50 kg) dwa funty (1 kg) na „rozkurz”.
Wiatrak funkcjonował nieprzerwanie do 1948 roku, a następnie niszczał stojąc na terenie prywatnym. Był dla społeczności wsi czymś bardzo ważnym , dlatego niejednokrotnie były podejmowane rozmowy na temat możliwości jego uratowania. Ze względu na zły stan techniczny obiektu Gmina Kostrzyn w 2020 r. podjęła działania mające na celu przejęcie własności nad wiatrakiem – kupno wiatraka od osoby prywatnej (bez gruntu, na którym się znajdował).
Gmina Kostrzyn, jako nowy właściciel wiatraka dnia 15.06.2020 r. uzyskała wpis do rejestru zabytków nieruchomych województwa wielkopolskiego. Następnie został przeprowadzony proces rozebrania i jego translokacji w miejsce składowania w Czerlejnku przy ul. Jesionowej 26. W 2023 roku rozpoczęły się prace nad jego odtworzeniem w miejscu docelowym na działce w sąsiedztwie kościoła parafialnego w Czerlejnie. Ostatnie prace rewitalizacyjne zostały przeprowadzone wiosną 2025 roku, a w dniu 25 czerwca 2025 roku miało miejsce uroczyste otwarcie wiatraka i udostępnienie go zwiedzającym.
Więcej:
www.infokostrzyn.pl
Adres:
Wesoła 1
62-025 Czerlejno
e-mail: wiatrak@gostir-kostrzyn.pl
