WĄSOWO
Wąsowo (gmina Kuślin, powiat nowotomyski) wzmiankowane było w przekazach już w XV w. W XVI w. należało do Tomickich herbu Łodzia, a w XVII i XVIII w. do Niegolewskich, Kierskich i Zakrzewskich. W 1781 r. majątek kupił Sylwester Sczaniecki herbu Ossorya, ożeniony z Anastazją ze Skórzewskich, który zbudował tu okazałą, barokowo-klasycystyczną rezydencję, a nieopodal niej klasycystyczną kaplicę.
Dziedzicem majątku był syn, Zygmunt, ożeniony z Emilią ze Stablewskich, który pozostawał jego właścicielem do około połowy XIX w. W 1859 r. dobra ziemskie w Wąsowie kupił na licytacji Richard Hardt, bankier i przemysłowiec z Berlina. Nowy właściciel przystąpił do budowy neogotyckiej siedziby, zlokalizowanej w niewielkiej odległości na północny wschód od istniejącego barokowego pałacu. Powstała ona w latach 1870-1872, według projektów berlińskiego architekta Gustawa Erdmanna.
Początkowo była to niewielka budowla, elewacją frontową zwrócona na południe, o smukłych proporcjach, co podkreślało dodatkowo jej posadowienie na szczycie niewielkiego wzniesienia. Jej dwukondygnacyjna, założona na prostokątnym rzucie bryła, nakryta została wysokimi dachami, a przy północno-wschodnim narożu zbudowana została ośmioboczna wieża, zwieńczona blankowaniem i wysmukłym, ostrosłupowym hełmem. Wieża, podobnie jak wysokie szczyty ryzalitów i krenelażowe zwieńczenia pozostawionych w nietynkowanej cegle elewacji, przesądzały o neogotyckim wyrazie budowli. Efekt ten łagodziła nieco parterowa, czteroarkadowa loggia przylegająca do wieży i wschodniej elewacji bocznej pałacu.
Generalna przebudowa, która nie zmieniając zasadniczej stylistyki budowli nadała jej całkowicie inny wyraz, nastąpiła około 1900 r., po przejęciu dóbr wąsowskich przez syna Richarda, Wilhelma von Hardta. Prace podjęte zostały prawdopodobnie z okazji spodziewanej w pałacu wizyty cesarza Wilhelma II. Przeprowadzono je z niezwykłym rozmachem zmieniając dotychczasową, skromną siedzibę w okazałą rezydencję o skomplikowanej, zróżnicowanej bryle, nieomal najeżonej wieżami, rysującej się ostro na tle nieba i nasuwającej skojarzenia baśniowego zamczyska.
Pierwotną bryłę pałacu obudowano ze wszystkich stron nowymi skrzydłami, różnej wielkości i kształtu ryzalitami, wieżyczkami, wykuszami i aneksami, na których wprowadzono loggie i tarasy. Całość nakryto wyniosłymi, zróżnicowanymi dachami z akcentującymi ich formę wysokimi szczytami i wieżyczkami. Przebudowie uległa też wieża zmieniona w potężną basztę z wykuszami u szczytu, zwieńczoną wysokim, ostrosłupowym hełmem, przedłużonym wysmukłą latarnią i stożkowym zwieńczeniem z kulą i iglicą u szczytu.
Niezwykle starannie opracowane elewacje pałacu pozostawiono w czerwonej, nieotynkowanej cegle, z dekoracyjnie opracowanymi kształtkami, wzbogacone ciemniejszą cegłą glazurowaną, wprowadzoną w formie poziomych pasów w niektórych częściach elewacji parteru. Ceglana barwa elewacji skontrastowana została z bielą i szarością kamieniarki (z naturalnego lub sztucznego kamienia) oraz dekoracyjnych obramień otworów okiennych i drzwiowych, a także innych detali zdobiących elewacje. Na cofniętej, ujętej dwoma ryzalitami ścianie elewacji frontowej wprowadzono na parterze duże okno, a nad nim kamienny, ostrołukowy tympanon z płaskorzeźbą, przedstawiającą kartusz z herbem Hardtów.
Główne, reprezentacyjne wejście do rezydencji zaprojektowane zostało w zachodnim ryzalicie fasady, poprzedzone okazałym, krytym podjazdem. Prowadzi ono do ośmiobocznego, nakrytego sklepieniem wnętrza dolnej sieni, o bogatym architektonicznym opracowaniu ścian, posadowionego na poziomie przyziemia pałacu. Z sieni szerokie schody wiodą na wyższy, zasadniczy poziom reprezentacyjnego, wysokiego parteru. Centralną jego część wypełnia okazały hol z dwoma biegami kamiennych schodów o dekoracyjnej balustradzie. Prowadzą one na piętro, do wyższej części holu nakrytej dekoracyjnym, sztukatorskim stropem. Po obu stronach holu na wysokim parterze zaprojektowano salony, a w przylegającym skośnie od północnego zachodu skrzydle - dwukondygnacyjną bibliotekę z neorenesansowymi boazeriami. Obszerną jadalnię umieszczono w południowo-wschodniej części tej kondygnacji. Jej wnętrze, nakryte neogotyckim, sztukatorskim stropem, zdobi monumentalny, marmurowy kominek. Przylegający do sali od południa niewielki, sklepiony aneks pełnił funkcję kredensu, wyposażonego w wewnętrzną komunikację z pomieszczeniami kuchennymi, usytuowanymi w przyziemiu pałacu.
W większości wnętrz tej kondygnacji zachował się bogaty wystrój i wyposażenie – drewniane bądź sztukatorsko opracowane stropy i sklepienia, boazerie, kominki, posadzki oraz neogotycka stolarka drzwiowa, jak również pozostałości dawnych polichromii. Nieco skromniejszy wystrój pomieszczeń znajdował się na piętrze, gdzie były apartamenty prywatne właścicieli.
Prace przy tworzeniu rezydencji Hardtów w Wąsowie objęły całe założenie, w tym zespół ceglanych zabudowań gospodarczych i folwarcznych, w których pojawiają się również formy neogotyckie. Zajęto się też rozległym, kilkunastohektarowym, krajobrazowym założeniem parkowym, a nawet zabudowaniami wsi z ceglanymi, zbudowanymi wtedy według powtarzalnych projektów domami, przeznaczonymi dla pracowników folwarku. Wszystko to sprawia, że założenie rezydencjonalne w Wąsowie zaliczyć należy do najwybitniejszych tego typu realizacji powstałych na terenie Wielkopolski na przełomie XIX i XX w.
W lutym 2011 r. pałac niemal doszczętnie spłonął, po odbudowie powrócił do dawnej świetności.
Nieopodal pałacu rozpoczyna się trasa rowerowego questu - bezobsługowej gry terenowej z serii Wielkopolskie Questy - Szlakiem Emilii Sczanieckiej.
Więcej:
www.wasowo.pl
Adres:
ul. Parkowa 1, Wąsowo
64-316 Kuślin
tel. 061 447 26 13