GIECZ
Wieś położona w powiecie średzkim, w gminie Dominowo nad rzeką Moskawą, około 12 km na północny wschód od Środy Wielkopolskiej. Ważny punkt na Szlaku Piastowskim.
Początek osadnictwa na tym terenie datuje się na IX w. W X w. powstał kompleks osadniczy, obejmujący gród i kilka osad, usytuowany na skrzyżowaniu szlaków ze Śląska przez Gniezno na Pomorze i z Mazowsza przez Ląd do Poznania. Gród, wzniesiony nad jeziorem, bronił dostępu do Gniezna od południa i do Poznania od wschodu. Na podgrodziu istniała osada targowa z kościołem. Za czasów Bolesława Chrobrego Giecz wystawiał 2300 wojów. Zapewne w latach 80. X w. zaczęto tu budować zespół pałacowy z kamienia, z kaplicą-rotundą, o łącznej długości47 m, wzorowany na zespole lednickim. Z nieznanych powodów budowę przerwano po ułożeniu kamiennych fundamentów.
Na początku XI w. w północnej części grodu zbudowano kamienny kościół św. Jana Chrzciciela, o niespotykanej na ziemiach polskich architekturze. Była to jednonawowa świątynia o długości 20 m i szer. 11 m z półkolistą apsydą. Ciekawym elementem budowli była podziemna krypta relikwiarzowa nieznanego świętego położona pod prezbiterium. Jest prawdopodobne, iż krypta była miejscem złożenia relikwii św. Brunona z Kwerfurtu (974–1009), który zginął w czasie wyprawy misyjnej do kraju Prusów, podobnie jak św. Wojciech.
Później do świątyni dobudowano od zach. duży fronton, tzw. westwerk: dwie wieże i kwadratowe pomieszczenie międzywieżowe.
Gród giecki, jako jeden z najznaczniejszych w ówczesnym państwie polskim, istniał do 1038 r. W czasie najazdu Brzetysława I gród został zniszczony, a ludność uprowadzono i osiedlono w Czechach, k. miejscowości Demžalice, tworząc nową osadę nazwaną od Giecza Hedčany.
W 2. poł. XI w. nastąpiła odbudowa i powiększenie grodu. Kolejne zniszczenie przyniosła Gieczowi w 1. poł. XIII w. wojna pomiędzy Władysławem Odonicem i Henrykiem Brodatym. W 1253 r. odbył się tu zjazd Piastów Wielkopolskich – braci Przemysła I i Bolesława Pobożnego – na którym dokonano nowego podziału Wielkopolski. Bolesław otrzymał Ziemię Kaliską i Gnieźnieńską z Gieczem, Przemysł I – zachodnią część Wielkopolski z Poznaniem. Najazd krzyżacki w 1331 r., kolejne wojny, a wreszcie powstanie miast i zmiany przebiegu szlaków handlowych przyniosły upadek kasztelani i miasta.
W 1948 r. rozpoczęto w Gieczu systematyczne badania archeologiczne. Kierował nimi dr Bogdan Kostrzewski. Odsłonięto kilka dymarek – prymitywnych pieców hutniczych do wytapiania żelaza, ławę fundamentową niedokończonego zespołu pałacowego, groblę i most między grodem i podgrodziem, a także bardzo wiele zabytków ruchomych. Z Giecza pochodzi hełm polski z XII w., eksponowany w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu. W 1963 r. utworzono na terenie grodziska rezerwat archeologiczny i stałą wystawę zabytków znalezionych na terenie grodu. W ostatnich latach badania archeologiczne prowadzono przy reliktach romańskiego kościoła św. Jana Chrzciciela.
W południowej części wsi, między zarośniętym dziś jeziorem a rzeką Moskawą od wschodu i częściowo zasypanym rowem od strony lądu, wznosi się wał grodu konstrukcji drewniano-ziemnej, owalny, o średnicach 145 i 230 m, miejscami wysoki na 9 m, o grubości u podstawy 25 m, obwodzie po linii zewnętrznej 625 m. W obrębie dawnego grodu stoi kościół drewniany pw. św. Jana Chrzciciela, odbudowany po pożarze w 1767 r., kilkakrotnie restaurowany. Wyposażenie wnętrza z XVIII w. W głównym ołtarzu obraz Matki Boskiej Pocieszenia ze szkoły wielkopolskiej z XVII w.
W toku prac archeologicznych, prowadzonych w jego otoczeniu od 1996 r., odkryto wiele fragmentów wcześniejszej, wspomnianej wyżej budowli romańskiej z przełomu X i XI w., m.in. podziemną kryptę relikwiarzową, fundamenty, dwie wieże, płytę nagrobną i dzwon z czasów Bolesława Chrobrego. Z dotychczasowych badań wynika, że był to jeden z pierwszych kościołów wzniesionych w Polsce.
We wsi, na dawnym podgrodziu, kościół romański św. Mikołaja z XII w. Mur grubości 110 cm, oblicowany kostką granitową, w narożnikach kostką z piaskowca. Widać na niej ślady ostrzenia i liczne nacięcia twardym, ostrym narzędziem. W 1951 r. i w latach następnych podczas restauracji kościoła odkryto ślady świątyni przedromańskiej, zniszczonej podczas najazdu czeskiego w 1038 r., i romańską mensę ołtarzową, zbudowaną z siedmiu warstw ciosów kamiennych. Pękające mury kościoła zabezpieczono w latach 1994–96. We wnętrzu znajduje się romańska kropielnica z piaskowca i późnogotycka drewniana figura Madonny z Dzieciątkiem.
Gród w Gieczu można zwiedzać również aktywnie rozwiązując zadania i zagadki w questach Śladami Piastów i Śladami gieckich budowli.
Na przykościelnym cmentarzu grób Stanisława Hebanowskiego (1820–98), wybitnego architekta, autora min. Teatru Polskiego w Poznaniu, pałaców w Tarcach czy w Posadowie.
Więcej informacji na stronie internetowej muzeum.
www.giecz.pl
Adres:
Rezerwat Archeologiczny - Gród Piastowski w Gieczu
Grodziszczko 2, 63-012 Dominowo
tel. 061 285 92 22
