GRZYBOWO
Wieś położona w powiecie wrzesińskim, w gminie Września, około 7 km na północny wschód od Wrześni.
Gród w Grzybowie powstał ok. 915–935 r. w dwóch etapach: w pierwszym jako mały gródek o średnicy ok. 80 m w części północno-zachodniej grodziska; w drugim jako gród w kształcie obecnego grodziska. Rozkwit grodu trwał bardzo krótko, bo tylko do 2. poł. X w.
O jego bardzo dużych rozmiarach świadczy zachowane grodzisko, którego powierzchnia wraz z wałami wynosi 4,7 ha, a obszar wnętrza 2,3 ha.
Prace archeologiczne w Grzybowie
Pierwsze prace archeologiczne prowadzono w latach 70. XIX w. W końcu XIX w. znaleziono srebrny skarb ukryty w naczyniu glinianym. W latach 30. XX w. badał grodzisko Olgierd Brzeski, wówczas gimnazjalista, przebywający w gościnie u właścicieli Grzybowa Lutomskich. Brzeskiego tak zafascynowało grodzisko, że w 1991 r. przy Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk powołał Fundację Brzeskich, której celem jest finansowanie badań archeologicznych. W 2000 r. powstało Towarzystwo Przyjaciół Grodu w Grzybowie, które stawia sobie za zadanie wspieranie badań, popularyzację ich wyników oraz zagospodarowanie terenu dla potrzeb ruchu turystycznego.
W wyniku dotychczasowych prac przebadano ok. 10% powierzchni grodziska. Znaleziono kilka tysięcy różnego rodzaju zabytków, m.in. ułamki z ceramiki (z których udało się zrekonstruować kilkadziesiąt naczyń), wiele wyrobów z kości (szydła, igły, groty strzał), kamienia (osełki, przęśliki), drewna (strzała, fragment koła), żelaza (noże, szpile) i metali kolorowych (ozdoby ze srebra, ołowiu). Sensacją było odkrycie w 1999 r. prawdopodobnie kolejnej części skarbu odnalezionego w XIX w.: prawie 700 fragmentów monet i 150 ozdób. Monety są dirhemami arabskimi pochodzącymi z okresu od VIII w. do poł. X w. W 2003 r. odnaleziono na terenie grodziska cenny pierścień wikingów wykonany z brązu. Znalezisko to pozwala na przypuszczenia, że w grodzie służyła drużyna wikingów, być może jako straż rezydującego tu księcia.
Wały grodziska
Ustalono też konstrukcję wałów i rodzaj zabudowy wnętrza grodu. Gród otoczony był potężnym wałem o konstrukcji skrzyniowej, wzniesionym w dwóch etapach. Jego szerokość u podstawy wynosiła ok. 27 m, wysokość sięgała 16 m (dziś to byłaby wysokość pięciopiętrowej kamienicy), obecnie zachowane wały mają wysokość do 9 m. Do budowy wałów użyto ok. 60 tys. m3 drewna, w większości dębowego oraz ok. 85 tys. m3 ziemi (dziś materiał ten musiałoby transportować ok. 20 tys. ciężkich samochodów np. marki „Tatra”).
W wałach znajdowały się dwie bramy-wieże, główna od strony wschodniej i boczna od strony północnej. Na terenie grodu istniał wał wewnętrzny, dzielący go na dwie części (gród główny i podgrodzie). Konstrukcja wałów była taka sama jak wałów w później powstałych grodach w Gieczu, Gnieźnie i Poznaniu.
