SZAMOTUŁY
Miasto powiatowe nad rzeką Samą, położone ok. 34 km na płn. zach. od Poznania. Stolica regionu, w którym najdłużej zachował się oryginalny folklor wielkopolski. Stąd pochodzi jeden z najstarszych zachowanych listów miłosnych w języku polskim, tutaj urodzili się m.in. Wacław Szamotulczyk – nadworny kompozytor Zygmunta Augusta i Grzegorz Snopek – rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego i twórca pierwszej prywatnej fundacji stypendialnej. Tutaj wreszcie obejrzeć możemy jedną z największych kolekcji ikon w Polsce.
Historia
Po raz pierwszy nazwa Szamotuły wymieniona została w dokumencie z 1231 r. W 1284 r. miejscowość otrzymała prawo targu, a nieco później prawa miejskie (przed 1383 r.). Pierwotnie położona ok. 2,5 km na północ osada, została przeniesiona na obecne miejsce w 2 połowie XIV w. W 2007 r. dokonano sensacyjnego odkrycia archeologicznego, lokalizując pierwsze miasto dzięki zdjęciom lotniczym.
Początkowo miejscowość stanowiła własność Nałęczów Szamotulskich. Na początku XVI w. północna część miasta, jako wiano jedynej córki ostatniego z Szamotulskich Andrzeja, przeszła w ręce możnego rodu Górków, południowa część podzieliła jej los nieco później. Zarówno Szamotulscy, jak i Górkowie piastowali szereg wysokich stanowisk państwowych (wojewodów, kasztelanów, starostów generalnych), co sprzyjało rozwojowi miasta. W okresie renesansu Szamotuły szczyciły się największą liczbą studentów na Akademii Krakowskiej, pochodzących z miasta prywatnego. Wówczas to pojawiło się powiedzenie „głuchy, byle od Szamotuł”.
W tym też okresie miejscowość stałą się przystanią dla emigrantów z ogarniętych wojnami religijnymi innych regionów Europy. Z jednej z takich rodzin pochodził urodzony w Szamotułach w 1603 r. Jan Jonston – myśliciel i uczony, autor dzieł historycznych, medycznych i filozoficznych. Innym przykładem może być urodzony w 1833 r. Edmund Callier – dowódca powstania styczniowego na Mazowszu.
W XVI w. miasto stanowiło bardzo ważny ośrodek braci czeskich w Polsce, którzy założyli tu pierwszą w Wielkopolsce drukarnię. W XIX w. ważny ośrodek życia społeczno-kulturalnego i walki o zachowanie polskości. W 1840 r. powołano tutaj do życia Towarzystwo Zbieraczów Starożytności Krajowych – pierwsze w Polsce towarzystwo archeologiczne.
Warto zobaczyć
Nieopodal rynku zobaczyć możemy gotycką kolegiatę MB Pocieszenia i św. Stanisława. Piękny, trzynawowy, bazylikowy kościół z 1 poł. XV w., z dwoma wyniosłymi szczytami należy do najciekawszych w Wielkopolsce.
W północnej części miasta zachował się kompleks zamkowy Muzeum Zamek Górków, w którym obecnie mieści się muzeum z jedną z największych kolekcji ikon w Polsce. Pozostałością dawnego systemu obronnego jest położona nieopodal Baszta Halszki, zw. także Wieżą Czarnej Księżniczki, powstała w wyniku rozbudowy pierwotnej wieży bramnej. Wiążą się z nią tragiczne dzieje ks. Elżbiety Ostrogskiej zwanej Czarną Halszką, która właśnie tutaj miała być więziona przez męża. W skład zespołu zamkowego wchodzą także trzy oficyny i dawny spichrz, zaadaptowany na Muzeum Archeologii Gazociągu Tranzytowego.
Na południe od rynku wznoszą się barokowe zabudowania dawnego klasztoru Franciszkanów Reformatów z jednonawowym kościołem Św. Krzyża z 2 połowy XVII w.
Obok zespołu poklasztornego znajduje się pomnik Wacława z Szamotuł – urodzonego w tym mieście wybitnego muzyka epoki renesansu, nadwornego kompozytora króla Zygmunta Augusta. Pomnik w kształcie obelisku wzniesiono w 1947 r. wg proj. Bazylego Wojtowicza.
Nieopodal wznosi się drugi pomnik w postaci głazu narzutowego z tablicą pamiątkową, poświęconą pamięci powstańców wielkopolskich.
Informacje praktyczne
Centrum Informacji Turystycznej w Szamotułach - Oddział PTTK - Dworcowa 43, e-mail poczta@szmotuly.pttk.pl
W ciekawy sposób można poznać historię miasta, którą opowiada Czarna Halszka - biorąc udział w bezpłatnej grze terenowej z serii Wielkopolskie Questy - Śladami Czarnej Halszki.
Więcej:
Krygier R., Mordal P., Vademecum krajoznawcze Ziemi Szamotulskiej, Szamotuły 2002.
www.szamotuly.pl
