LESZNO

Miasto powiatowe położone ok. 80 km na południe od Poznania

Najstarsza zachowana wzmianka o wsi Leszno pochodzi z 1393 r.  Pierwszym jej znanym właścicielem  był Stefan z Karmina , pieczętujący się herbem Wieniawa. Jego synowie przybrali nazwisko Leszczyńscy. Wnukowie za zasługi w służbie królewskiej zostali dzierżawcami dochodowych dóbr ziemskich w różnych częściach Rzeczpospolitej. One właśnie, wraz z dochodami płynącymi ze sprawowanych urzędów, stanowiły podstawę zamożności tego rodu. Rafał IV Leszczyński w 1547 r. wyjednał na dworze króla Zygmunta Starego zezwolenie, aby  mógł „miasto Leszno założyć i zbudować.

Lokacja miasta przypadła na okres reformacji w Polsce. Wyznanie braci czeskich zaczęło dominować w Lesznie po 1565 roku, kiedy miasto przejął Rafał V, dworzanin  króla Zygmunta Starego, który  po przyjęciu religii braci czeskich stał się ich głównym protektorem i obrońcą w Polsce. Jego syn zapisał się w dziejach miasta jako reformator miejscowej szkoły, podniesionej niebawem do rangi gimnazjum akademickiego. Położono w ten sposób podwaliny pod rychły rozwój leszczyńskiego szkolnictwa.

Gwałtowny przyrost ludności  miał miejsce w okresie wojny trzydziestoletniej. W 1628 r. przybyła z Moraw i Czech grupa około 1500 braci czeskich, którym przewodził duchowny Jednoty, znany pedagog Jan Amos Komeński. Osiadło też w Lesznie ok. 2000 luteran z miast śląskich. Nie minął wiek od czasu lokacji, a Leszno urosło do rangi drugiego po Poznaniu miasta w Wielkopolsce. Zasłynęło z dalekosiężnego handlu, z produkcji znakomitego sukna, z młynarstwa, z produkcji prochu strzelniczego. Zasiedlone było przez przedstawicieli różnych narodowości i wyznań (luteranie, bracia czescy, kalwiniści, katolicy, Żydzi).  W pierwszej połowie XVI w. Leszno stało się ważnym ośrodkiem życia intelektualnego. Międzynarodowym uznaniem cieszyły się prace pedagogiczne Jana Amosa Komeńskiego oraz działalność naukowa Jana Jonstona. Obaj związani byli z miejscowym gimnazjum, które za rektoratu Komeńskiego zasłynęło z niezwykle wysokiego poziomu nauczania. Do elity intelektualnej należeli też uznani poeci, Anna Memorata (ok. 1615 -1645), córka pastora braci czeskich oraz Johann Heermann (1585 - 1647), pastor kościoła luterańskiego. Dzieła leszczyńskich i obcych autorów tłoczone były w drukarni Daniela Vettera, członka Jednoty braci czeskich i Viganda Funcka, obsługującego głównie środowisko luteran. Miasto łączące pomyślność gospodarczą z osiągnięciami na polu edukacji i nauki w ówczesnej Polsce było zjawiskiem nader rzadkim.

"Złoty okres" rozwoju Leszna tragicznie zakończył się w czasie potopu szwedzkiego . W kwietniu 1656 r. miasto zostało spalone przez wojska polskie w odwecie za odmowę otwarcia bram miasta i zbrojny opór załogi szwedzkiej, wspomaganej przez część mieszczan. Łączyli oni ze zwycięstwami protestanckich Szwedów nadzieje na rychły powrót do swej ojczyzny. Miasto bardzo szybko zostało podniesione z ruin, jednak bezpowrotną stratę stanowiło  zahamowanie tradycji intelektualnych, które przynosiły Lesznu zasłużoną sławę.