Trzemeszno

dział:

Dzieje Wielkopolski

komentarze: 0

TRZEMESZNO

Miasto położone w powiecie gnieźnieńskim, około 68 km na wschód od Poznania.
Trzemeszno położone jest w paśmie wzgórz moreny czołowej nad Jez. Trzemeszeńskim. Według podania nazwa miasta pochodzi od krzewu czeremchy. W 1760 r. urodził się w tutaj pułkownik Insurekcji Kościuszkowskiej (1794) — Jan Kiliński (zm. 1819). Na obecnym pl. Kilińskiego stoi kuty w piaskowcu pomnik bohaterskiego szewca (Z. Dunajewski, 1960), odsłonięty w dwusetną rocznicę jego urodzin. Ważny punkt na trasie Szlaku Piastowskiego.

Historia

W X i XI w. nad Jez. Trzemeszeńskim, w sąsiedztwie obecnego kościoła, istniał gród obronny. Utrwalona tradycja związana ze św. Wojciechem głosi, że w X w. założył on w Trzemesznie klasztor Benedyktynów i że ciało jego spoczywało w tutejszej świątyni przed złożeniem w Gnieźnie. Badania prowadzone w latach 1987–95 dowiodły jednak, że pierwszy klasztor powstał tu na pocz. XII w. z fundacji Bolesława Krzywoustego dla sprowadzonych z Flandrii kanoników regularnych (norbertanów). Osada wymieniona została w źródłach w 1145 r. Prawa miejskie otrzymała przed 1368 r. Częstym gościem bywał w Trzemesznie Władysław Jagiełło, po zwycięstwie pod Grunwaldem odbył stąd pieszą pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie.
Miasto, położone przy ruchliwym trakcie z Gniezna do Torunia i dalej na Litwę, w XV–XVI w. przeżywało okres rozwoju. Na wyprawę malborską przeciw Krzyżakom wysłało 10 żołnierzy, tj. połowę tego co Gniezno. Po okresie upadku w XVII w., kolejny okres dobrej koniunktury nastąpił w XVIII w. i związany był m.in. z rozwojem sukiennictwa. Działało wówczas w mieście 40 warsztatów sukienniczych. Produkowano tu także szkło.
W 1794 r., krótko po zajęciu miasta przez Prusaków, mieszkańcy czynnie poparli powstanie kościuszkowskie. W 1848 r. miasto opanowane zostało przez powstańców. Dużo splendoru przysporzyło Trzemesznu założone w XVIII w. gimnazjum, będące w XIX w. ważnym ośrodkiem polskości. Mieszkańcy Trzemeszna i okolicznych wsi wzięli liczny udział w Powstaniu Wielkopolskim 1918–19 i obronie miasta przed wojskami hitlerowskimi w 1939 r.
Obecnie Trzemeszno ma charakter przemysłowo-rolniczy. W północnej części miasta znajdują się zakłady przemysłowe: fabryka nowoczesnych falistych płyt dachowych „Eurofala”, fabryka wełny mineralnej, zbudowana w latach 1969–75, obecnie należąca do fińskiego koncernu „Partek”, i zakłady ziemniaczane, produkujące m.in. krochmal i skrobię ziemniaczaną.

Warto zobaczyć

Plac położony w zachodniej części miasta nosi imię opata Michała Kosmowskiego, twórcy sławnego gimnazjum trzemeszeńskiego. Przy jego południowej pierzei wznosi się budynek kolegium (obecnie gimnazjum) ufundowanego w 1773 r. na wzór Collegium Nobilium Konarskiego w Warszawie. Wychowankami gimnazjum trzemeszeńskiego byli m.in. Jędrzej Śniadecki, Stefan Garczyński, Marian Langiewicz, Jędrzej Moraczewski, Klemens Tomczek, Józef Chociszewski, Hipolit Cegielski.
Zachodnią pierzeję placu zajmuje kościół Wniebowzięcia NMP. Przebudowany i rozbudowany w 2 poł. XVIII w. Od kościoła czterorzędowa aleja wiedzie na zachód do cmentarza, na którym znajduje się m.in. stary, wykonany z ciosu granitowego, nagrobek Grzegorza Kłejpudy (zm. 1867 r.) „żołnierza Kościuszki”; mogiła 11 powstańców z 1848 r., mogiła 53 mieszkańców miasta rozstrzelanych przez hitlerowców i grób 16 powstańców wielkopolskich.
Na południe od pl. Kosmowskiego, przy ul. Mickiewicza, kompleks szpitala św. Łazarza (kaplica, budynek główny i dwa ładne alkierze nakryte dachem łamanym), ufundowany w latach 1781–85 przez opata Michała Kosmowskiego.
Zabytkiem o ponadstuletnim rodowodzie jest wysoka wieża ciśnień, stojąca od 1905 r. w południowej części miasta i do dziś pełniąca swoją funkcję.
9 km na północ od Trzemeszna, na skraju urozmaiconego terenu (pagórki, lasy, jeziora), niewielka wieś Ławki, miejsce urodzenia Hipolita Cegielskiego (1818–1868), nauczyciela, filologa, twórcy zakładów HCP w Poznaniu.