WRZEŚNIA

Miasto powiatowe położone na Równinie Wrzesińskiej nad rzeką Wrześnicą, około 50 km na wschód od Poznania. Nazwa miasta, jak głosi legenda, pochodzi od wrzosów występujących często na tym terenie. Herb miasta nawiązuje do pierwszych właścicieli, którzy pieczętowali się Porajem w barwach białej róży na czerwonym polu. Tutaj urodził się aktor, Piotr Andrzejewski (1962 r.) znany pod pseudonimem Peter J. Lucas. Z Wrześnią kojarzy się jednak przede wszystkim historyczny strajk dzieci z początku XX w. protestujących przeciwko nauce religii w języku niemieckim.

Historia

Pierwsza wzmianka wymieniająca Wrześnię znajduje się w dokumencie wydanym w Poznaniu w 1256 r., a lokację miasta określa się na połowę wieku XIV. Było to miasto prywatne, należące do rodu Porajów. W średniowieczu Września rozwijała się jako ośrodek rzemiosła i handlu. Spowodowane to było usytuowaniem przy trakcie handlowym z Kalisza do Gniezna.
W czasach najazdu szwedzkiego (1655–1660) miasto zostało spalone, a później kilkakrotnie dotknięte epidemiami zarazy. Od II rozbioru Polski w 1793 r. przeszło pod pruskie panowanie. W okresie dominacji napoleońskiej funkcjonowało w granicach Księstwa Warszawskiego (1807–1815). Po postanowieniach w Wersalu miasto ponownie znalazło się w obrębie Prus.
W 1841 r. Września na mocy specjalnego dokumentu uzyskała samodzielność, uniezależniając się spod wpływów prywatnych właścicieli. Podczas wydarzeń Wiosny Ludów (1848 r.),  pod Sokołowem, powstańcy pod dowództwem dyktatora Ludwika Mierosławskiego stoczyli zwycięską bitwę z Prusakami.
Jednak to bohaterstwo dzieci, a nie dorosłych rozsławiło Wrześnię zapisując karty historii głośnym strajkiem przeciw próbom germanizacji. W maju 1901 r. dzieci wrzesińskie odmówiły nakazu przeprowadzania lekcji religii po niemiecku. Chcąc złamać opór Prusacy stosowali dotkliwe kary fizyczne, także w postaci masowej chłosty.
W XIX stuleciu miasto zyskało połączenia kolejowe i kolejne zakłady przemysłowe. W toku wydarzeń Powstania Wielkopolskiego (1918–1919) wrzesiński batalion powstańczy wyzwolił miasto już 28 grudnia 1918 r. — zaledwie dobę po wybuchu w Poznaniu. W dwudziestoleciu międzywojennym Września rozwijała się pomyślnie, powstawały budynki użyteczności publicznej i sieć kanalizacyjna, propagowano kulturę polską. Spod okupacji hitlerowskiej (1939–1945) miasto zostało wyzwolone 22 stycznia 1945 r. przez żołnierzy radzieckich 1 Frontu Białoruskiego.
Obecnie jest silnym ośrodkiem przemysłowo-usługowym oraz ważnym węzłem komunikacyjnym.

Warto zobaczyć

Z wrzesińskim rynkiem związana jest legenda o procesach czarownic.
Na ul. Jana Pawła II odnajdujemy ratusz neogotycki z 1910 r., w którym obecnie mieści się Urząd Gminy i Miasta Września.
Przy ul. Dzieci Wrzesińskich odnajdujemy dawną pruską szkołę elementarną — symbolem strajku dzieci z lat 1901–1902. Wewnątrz znajduje się obecnie Muzeum im. Dzieci Wrzesińskich.
Ważnym zabytkiem miasta jest kościół farny pw. Wniebowzięcia NPM i św. Stanisława z poł. XV w. Obok współczesny pomnik Jana Pawła II  przechodzącego przez betonowe drzwi. Papież ukazany jest w podeszłym wieku jako symbol końca życia doczesnego i zapowiedź nowego. Na skwerze na północ od świątyni obelisk z figurą św. Stanisława.
Na cmentarzu przy ul. Gnieźnieńskiej groby patriotów z czasów Wiosny Ludów, Powstania Wielkopolskiego i Kampanii Wrześniowej oraz zbiorowa mogiła ofiar hitleryzmu.
Pomnik poświęcony bohaterskim dzieciom wrzesińskim projektu Jerzego Sobocińskiego stoi przy ul. Harcerskiej. Obok park im. Dzieci Wrzesińskich o powierzchni prawie 20 hektarów. W parku eklektyczny pałac z 1870 r.
Przy ul. Kościuszki kościół poewangelicki św. Ducha z lat 1894–1895. w północno zachodniej części miasta zalew "Lipówka".
Nad brzegiem można zobaczyć kaplica Świętego Krzyża z 1664 r. Na terenie graniczącego z Wrześnią Sokołowa stoi obelisk poświęcony pamięci powstańcom, którzy zwycięsko zmagali się tutaj z zaborcą.

Przy ul. Kaliskiej w miejscu dawnego dworca kolejki wąskotorowej znajduje się rekonstrukcja stacji oraz makieta kolejki z ruchomymi pociągami.

Zwiedzając Wrześnię można wykorzystać rodzaj gry terenowej z serii Wielkopolskie Questy pt. Dzieci Wrzesińskie historię tworzyły.

Więcej:
Września: historia miasta: praca zbiorowa, pod red. Mariana Torzewskiego, Września 2006.
www.wrzesnia.pl