GNIEZNO
Miasto powiatowe o bogatej historii, z którym najsilniej związane są początki państwa polskiego. Położone w paśmie pagórków moreny czołowej, z centrum nad trzema jeziorami: Jelonek, Świętokrzyskim i Winiary. Współczesne miasto, jedno z większych w Wielkopolsce, ważny punkt na Szlaku Piastowskim.
Historia
Początki Gniezna giną w pomroce dziejów. Brak źródeł pisanych i niepełne jeszcze badania archeologiczne nie pozwalają na jednoznaczne określenie genezy grodu gnieźnieńskiego. Do czasu muszą wystarczyć podania i legendy. Nie ulega kwestii, że początki Gniezna jako ośrodka władzy – wpierw plemiennej, a później państwowej – związane są ze Wzgórzem Lecha, nad którym dziś dominuje bazylika archikatedralna.
Do niedawna przypuszczano, że wieloczłonowe założenia grodowe na Wzgórzu wznoszono przez dwa stulecia, od końca VIII do pocz. XI w. Obecnie historycy przyjmują, że na przełomie VIII i IX w. powstała na Wzgórzu Lecha osada otwarta, a ok. 940 r. dwuczłonowe (gród i podgrodzie) założenie grodowe, obejmujące centralną część Wzgórza. Było ono otoczone wałami drewniano-ziemnymi. W kolejnych latach X w. od południa dobudowany został następny człon, tzw. drugie podgrodzie.
Dalsza faza rozbudowy grodu gnieźnieńskiego przypadła na czasy panowania Bolesława Chrobrego i Mieszka II, czyli od przełomu X i XI w. do 1038 r. Wzmocniono wówczas wały najstarszej części grodu, a od północy dobudowano kolejny, czwarty człon zespołu grodowego, uznawany dziś za zasadniczy gród książęcy. Człon południowy, sięgający do jez. Jelonek, zapewne w latach 20. XI w. został otoczony nowymi wałami drewniano-ziemnymi w miejsce dotychczasowej palisady i fosy. Równolegle z grodem rozwijały się rozlokowane wokół niego osady.
Wielkość grodu gnieźnieńskiego, jego znaczenie polityczne i gospodarcze, są podstawą do uznania jego stołecznej roli najpierw w państwie Polan, w tzw. państwie gnieźnieńskim, a potem w krzepnącym państwie polskim. W X w. Gniezno niewątpliwie posiadało największe znaczenie wśród grodów wielkopolskich. Tutaj najczęściej przebywał książę, a potem król. Według Galla Anonima w czasach Bolesława Chrobrego Gniezno wystawiało największy kontyngent sił zbrojnych: 1500 pancernych i 5000 tarczowników.
Wcześniej gród zapewne był ośrodkiem kultu pogańskiego. Istnieją hipotezy, że pierwsza świątynia chrześcijańska powstała na Wzgórzu Lecha jeszcze w IX w., a prekursorami nowej wiary byli mnisi irlandzcy. W X w. w chrystianizującej się Polsce Gniezno zaczęło odgrywać kluczową rolę. Po 966 r. wzniesiono w kompleksie grodowym pierwszy kościół. Stąd w 997 r. biskup Wojciech wyruszył na wyprawę misyjną do kraju Prusów. W 1000 r. nowy, obszerny kościół wybudowany przez Chrobrego na podgrodziu został podniesiony do rangi świątyni arcybiskupa, sprawującego nadzór nad diecezjami w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. W tymże 1000 r. przybył do Gniezna z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha cesarz niemiecki Otton III. W tutejszej katedrze odbyła się w 1025 r. koronacja pierwszego króla Polski – Bolesława Chrobrego, a wkrótce także jego syna Mieszka II.
