Jednym z istotnych czynników, które decydują o odmienności regionalnej, jest język, którym posługują się mieszkańcy miast i wiosek. Mowa i jej cechy, takie jak nazewnictwo, intonacja, formy gramatyczne itp. mogą być zupełnie różne i charakterystyczne tylko dla danej okolicy. Wielkopolska również i tym elementem kultury w znaczący sposób różni się od innych części kraju.

Także w jej granicach występuje duże zróżnicowanie – inaczej bowiem mówi się w okolicach Wolsztyna i Krotoszyna, inaczej w Poznaniu i Gnieźnie, a jeszcze inaczej w Kaliszu i Turku. Na określenie mowy mieszkańców wsi, a niekiedy także miast używa się nazwy gwara lub dialekt.

Terminem gwara określamy mowę niewielkiej grupy ludzi zamieszkującej określone terytorium – czasem jedną wieś czy miasto. Dialekt natomiast jest zespołem gwar, które mają pewną ilość wspólnych cech charakterystycznych dla większego terytorium, np. dialekt kaszubski, małopolski, mazowiecki, śląski, wielkopolski. Poza gwarami i dialektami funkcjonuje język ogólnonarodowy – ogólnopolski, zarówno w formie mówionej, jak i pisanej – literackiej. Jest on rezultatem rozwoju języka staropolskiego, którego podstawę stanowiły dialekty wielkopolskie. Język ten jest używany w miastach, często mieszając się z lokalnymi gwarami regionalnymi.

Dialekty są terytorialnymi odmianami języka narodowego. Granica dialektu wielkopolskiego pokrywa się mniej więcej z obecnym województwem wielkopolskim. Występują w nim także poddialekty: centralny, kaliski, południowy, zachodni, krajeński, północno-wschodni (obejmujący Pałuki) oraz poddialekt pogranicza kujawskiego (powiat koniński).

Gwara poznańska jest wynikiem styku polszczyzny ogólnej i wielkopolskich gwar ludowych ludności wiejskiej z różnych regionów Wielkopolski osiadłej w Poznaniu oraz mieszkańców wiosek, które miasto wchłonęło tworząc kolejne dzielnice. Do najbardziej charakterystycznych cech wymowy regionalnej zaliczyć należy m.in.:

•  wymianę samogłoski -a- na -o- (np. jechoł zamiast jechał, chłopok – chłopak); przed -o- lub -u- na początku wyrazu dodaje się -ł- (np. łokno – okno, łobiad – obiad, łoko – oko)
•  zmienia się grupę -aj na -ej (np. dej – daj, czymej – trzymaj)
•  zmiękczenie spółgłosek (np. dźwi – drzwi, śli – szli, śpital – szpital)
• w słowotwórstwie stosuje się zdrabniający przyrostek -yszek (np. garnyszek – garnek, chłopyszek – chłopiec, kamyszek – kamyczek)
• przymiotnikowy przyrostek -anny (np. blaszanny – blaszany, szklanny – szklany)
• w przysłówkach spotkać można formy skędy – skąd, trzebno – trzeba, dość – w znaczeniu: „ile to kosztuje?”
• w obrębie czasowników występują nietypowe formy bezokolicznikowe, np. bojeć się – bać się, stojeć – stać, ućknąć – uciec) oraz formy osobowe, np. graję – gram, lubieją – lubią, rozletą – rozlecą)
• wołacz zaimka osobowego tej zamiast – ty.

Przykładów odrębności regionalnej dialektów wielkopolskich jest bardzo wiele i one decydują o tym, że mieszkańca tego regionu można rozpoznać już po kilku zdaniach. Cechy dialektu wielkopolskiego, a także zapożyczenia z okresu zaborów z języka niemieckiego, przy znacznym oddziaływaniu języka ogólnonarodowego, miały i w dalszym ciągu mają istotny wpływ na współczesny język Poznaniaków.

Przykład żywej poznańskiej gwary w wykonaniu Mariana Pogasza z tekstem Juliusza Kubla pt. "Majówka"