STRÓJ SZAMOTULSKI
Noszony był w czasie głównych uroczystości kościelnych i państwowych, stając się od wielu pokoleń symbolem polskości. Najwcześniejszy opis tego stroju z 2 połowy XIX w. zawdzięczamy Oskarowi Kolbergowi, który dokładnie opisał jego elementy. Ubiory codzienne – kobiece i męskie – nie miały szczególnych elementów ozdobnych. Kobiety zakładały spódnice, gorsety, robocze fartuchy, a na głowę chusty.
Mężczyźni do letnich prac polowych ubierali lniane spodnie w pionowe paski, białą koszulę oraz kamizelkę z rękawami. Czasem na kamizelkę nakładano sięgający do kolan kaftan z czerwonego sukna.
Niezwykle bogaty i dostojny był w tym regionie strój uroczysty. Mężczyźni nosili czarne kapelusze opasane szeroką czarną wstęgą, z lewej strony wiązaną kokardą, za którą kawalerowie zatykali kwiaty lub kolorowe piórka. Koszule z białego delikatnego płótna miały kołnierzyki zdobione białym haftem atłaskowym z charakterystycznymi wzorami pączków, gwiazdek. Tak ozdobione końce kołnierzyka wywijano na zewnątrz, przykrywając go częściowo kolorową jedwabną chustką – jedwabnicą. Na szyję zakładano zamiast dzisiejszego krawata podszyjnik lub bindkę. Białe lniane spodnie zapinane były dawniej z boku na guziki, a nogawki wpuszczano w wysokie buty z cholewami, tzw. kropusy, które obowiązkowo musiały mieć w kostce „harmonijkę” z ośmioma zagięciami skóry. Na koszulę zakładano sięgającą do bioder jakę z czerwonego sukna. Z czasem jaki te zostały zastąpione kamizelkami o typowym miejskim kroju – przody z czarnego sukna, a tył z materiału podszewkowego. Na czerwoną jakę lub kamizelkę zakładano sięgający do kolan kaftan z czarnego sukna podbity czerwoną flanelą. Kaftan był pozbawiony rękawów, a główną jego ozdobą były 24 mosiężne guziki. Zarówno latem, jak i zimą na kaftan zakładano także katanę – rodzaj długiego płaszcza, który dodatkowo podkreślał odświętność i dodawał jego właścicielowi odpowiedniej powagi. Katana była dłuższa od kaftana oraz miała rękawy.
Świąteczny strój kobiecy prezentował się także wspaniale. Kobiety na głowach nosiły białe bogato haftowane czepce z charakterystycznym roślinnym wzornictwem. Czepek panieński był nieco mniejszy od tych, które nosiły mężatki i zakrywał jedynie czubek głowy. Mężatka natomiast nosiła większy czepiec osłaniający uszy oraz ozdobiony dodatkowo kolorową jedwabną chustką (jedwabnicą) zwiniętą w specjalny rulonik otaczający czepiec. Stanowiła ona rodzaj wianka w kolorze niebieskim, zielonym lub bordowym. Kobiety nosiły białe koszule szyte z dwóch rodzajów materiału – części górnej z delikatnego płócienka, tzw. perkaliku lub batystu oraz w dolnej z grubszego lnianego płótna. Na koszulę wkładano obcisły gorset – sznurówkę. Ubiór wierzchni stanowiły różne bluzki – jaczki, często szyte z takiego samego materiału co spódniki. Innym typem bluzki był spencerek, szyty z czarnego aksamitu w drobne, żółte i zielone kwiatki. Najbardziej uroczysty był jednak rurok, inaczej nazywany kabatem z fałdami. Uszyty był z czarnego sukna z czerwonym podszyciem. Z tyłu specjalnie skrojone fałdy układały się w charakterystyczne rurki (stąd nazwa). Do odświętnego stroju Szamotulanek należały trzy spódnice nakładane jedna na drugą. Pierwsza – czerwona, noszona od spodu – nosiła nazwę piekielnica. Jej brzeg zdobił szeroki pas haftowany w roślinne motywy. Na nią zakładano spódnicę, uszytą z batystu lub perkalu, w białe wypukłe wzory. Trzeci z kolei był spódnik wierzchni, znacznie szerszy od pozostałych, biały lub w drobne kolorowe kwiatki na białym tle. Na spódnice zakładano jedwabną zapaskę koloru niebieskiego, marszczoną po bokach oraz ozdobioną ręcznym haftem. Najstarszą formą okrycia wierzchniego była kolorowa tkanina samodziałowa, tzw. płachta lub pstrucha. Tkana była w granatowe lub błękitne pasy poprzedzielane czerwonymi wstawkami. Zazwyczaj kobiety nosiły płachty przewinięte na pół i przewieszone na lewym przedramieniu. Zimą owijano się szczelniej, wykorzystując całą powierzchnię pstruchy. Na święta zakładano na nogi trzewiki szadronowe z czarnego materiału. Jedynie podeszwy i obcasy były ze skóry. Do stroju świątecznego dodać należy sznury korali tzw. prawych, różową kokardę przypinaną do gorsetu, a także kolczyki, pierścionki i haftowane chustki.
Zarówno strój męski, jak i kobiecy miały wiele różnych odmian w zależności od wieku, zamożności osób, które go nosiły, a także od rodzaju uroczystości, której towarzyszył. Inaczej ubierali się ludzie młodzi, dorośli i starzy, inaczej wyglądał strój roboczy, inny był strój weselny lub dożynkowy.