W czasach piastowskich w Wielkopolsce powstawały także kościoły służące społecznościom zakonnym. Jednym z najbardziej monumentalnych założeń architektonicznych w Polsce była trójnawowa bazylika pw. św. Jana, zbudowana po połowie XI w. w opactwie Benedyktynów w Mogilnie. Mimo licznych przebudów, pierwotna forma świątyni jest czytelna jeszcze dziś, W czasie prac wykopaliskowych w latach siedemdziesiątych odkryto tu kryptę wschodnią, powtarzającą w podziemiach układ prezbiterium. Krypta zachodnia, usytuowana niegdyś pod wieżą, nakryta jest sklepieniem krzyżowym wspierającym się pośrodku na masywnym filarze. Jest to najstarsze zachowane sklepienie w Polsce.
Później niż w Mogilnie powstało opactwo benedyktyńskie w Lubiniu (powiat kościański). Pozostałości romańskich kościołów i zabudowań klasztornych odkryto dzięki prowadzonym od 1978 r. pracom wykopaliskowym. W końcu XI w. rozpoczęto tu wznoszenie trójnawowej bazyliki kamiennej z trzema absydami od wschodu i absydą zachodnią, która jednak nie została ukończona. Na jej miejscu w połowie XII w. powstała wąska jednonawowa świątynia z trzema absydami i wieżą, przebudowana w następnym wieku. Odkryte wokół ślady świadczą, że całe założenie było ufortyfikowane.
Na początku XIII w. nieopodal lubińskiego klasztoru pobudowano kościół parafialny pw. św. Leonarda. W niewielkiej jednonawowej świątyni, z prezbiterium zamkniętym absydą, do wystroju architektonicznego w miejsce kamieni użyto nowego materiału budowlanego – cegieł.
Dwie niezwykle interesujące świątynie romańskie znajdują się w Strzelnie. Kościół Świętej Trójcy wzniesiono dla norbertanek, jako trójnawową bazylikę z transeptem i kaplicami. Późniejsze przebudowy zniekształciły romańską bryłę świątyni, a jej wnętrze ma elementy romańskie, gotyckie i barokowe. Rzadkością w skali światowej są – odsłonięte spod zamurowania – cztery romańskie kolumny między nawami tej bazyliki. Dwie spośród nich cechują się szczególnym bogactwem dekoracji, świadczącym o umiejętnościach kamieniarza – są zdobione płaskorzeźbami postaci. Drugim głośnym powojennym odkryciem w tym kościele jest – pochodzący zapewne z końca XII w. – tympanon portalu północnego, jeden z najokazalszych tego typu w Polsce.
Także z przełomu XII i XIII w. pochodzi kościół św. Prokopa – w formie rotundy, której układ jest bardziej złożony od innych znanych rozwiązań tego typu. Do nawy, która ma kolisty plan, przylega od wschodu kwadratowe prezbiterium, a od zachodu okrągła wieża. Kościół wykonany został z dużych granitowych kostek o różnych odcieniach; jedynie górna, gotycka część wieży zbudowana jest z cegieł. Kopułę nawy oraz wczesnoromańskie sklepienie krzyżowe prezbiterium wykonano z cienkich płytek ceglanych (jest to prawdopodobnie pierwsza próba użycia cegieł na ziemiach polskich).
Monumentalna, mimo niezbyt dużych rozmiarów, jest romańska kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy. Wzniesiona została na początku XII w. z ciosanego granitu i piaskowca. Jest to budowla o formie bazyliki, z wyraźnie zaznaczoną nawą poprzeczną. Charakterystyczne dla tej budowli są półokrągłe absydy uzupełniające transept i przybudówki. Od strony południowej świątyni znajdują się surowe i powściągliwe w formie romańskie portale, a fasadę zachodnią zdobi wieża (niegdyś kościół był dwuwieżowy). Zmienianej w ciągu wieków świątyni, W latach sześćdziesiątych XX w. poprzez usunięcie późniejszego wystroju przywrócono świątyni romański charakter.
